Ózbekstan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

5.2.1-suwret. Kútilmegenshamalarni turli darajada korrelyatsiyalanish jaĝdaylari (1-8 suwretlar)

Shu menen birga korrelyatsion bogʼlanishlar chiziqli yamasa nochiziqli shaklda bolıwımúmkin (5.2.3 -suwret).

Korrelyatsion maydon	Regressiya funktsiyasi
5.2.2 –suwret.Korrelyatsion maydon va regressiya funktsiyasi
5.2.3 –suwret. Chiziqli va nochiziqli korrelyatsion maydon

§5.2. Kiriwshamalariniń kovaratsiya va korrelyatsiyasinińxarakteristikalari

Quyida kiriwshamalariniń korrelyatsiyasi menenbaylanıslıtiykariy tushunchalarni kórib chiqamiz.

Kovaratsiya – kútilmegen vektor ózgaruvchini Хkompleksibólistiriw zichligi menen ikkita kútilmegenX,va X_jshamanińxarakteristikaidir va tómendegi kórinishga ega

(5.2.1.)

Bu jerde: - bu X_i va X_jkútilmegenshamalarnińkompleksibólistiriw zichligi.

(5.2.2)

Ikkita kiriwshamalari mustaqil yamasaózaro bogʼlańan, yaʼni bir-biriga baylanıslıyamasa korrelyatsiyalańan bolıwımúmkin. Anıqsızlıq kontseptsiyasida matematik emas, balki «mantiqiy» korreltsiya nazarda tutiladi. Korrelyatsiiyanińnátiyjeliligi qanchalik esapqa olinishi ólshew turiga, ólshewusılıni biliwlikka va kiriwshamalarinińózaro bogʼliklarini bahalawga baylanıslı. Ikkita kiriwshamalarini ólshewda bitta ólshew asbobinińózidan, fizik ólshew etalonidan foydalanilsa, bu shamalar órtasida jiddiy korrelyatsiya bolıwımúmkin.

Masalan, agar bir Х_ikiriwshamasıni bahalawushın zarur bólgan temperatura tuzatmasi biror termometr menen olinsa va X_jkiriwshamasıni bahalapsh ushın zarur bólgan temperatura tuzatmasi ham ósha termometrnińózi menenalınatĝınbolsa, ikkala kiriwshamalari jiddiy korrelyatsiyalanishi múmkin.

Umuman kiriwshamalari órtasidagi korrelyatsiyaga eʼtiborsizlik kiriwshamasıniń standart anıqsızlıĝınbahalawda qátelikka alıp keladi. Baʼzan model funktsiyasini tuwrıtańlawjolımenen korrelyatsiyani joqotish múmkin.

Ikki kútilmegenshamaórtasidagi bogʼlanish yamasa korrelyatsiyanińólchovi kovariatsiya boladı. X_i va X_j ikkita kútilmegenshamalarnińbahasii menenbaylanıslı bólgan kovaratsiya tómendegi hollarda nolga teńyamasa eʼtiborga olinmaydigan darajada kichik deb qarash múmkin:

a) ikala X_i va X_jkiriwshamalari bir biridan mustaqil, masalan, agar ular bir-biridan mustaqil eksperimentlarda turli waqıtlarda kuzatilgan yamasa ular bir-biridan mustaqil ótkazilgan tadqiqotlarniń natijaviy ólchami bolsa, yamasa:

b) X_i va X_jshamalardan biri konstanta deb qaraladigan bolsa, yamasa

v) ózimizniń bilimimiz va taxminimizga kóra X_i va X_jshamalar órtasida hech qanday korrelyatsiya joq .

Ikkita kiriwshamalari orasida belgili korrelyatsiya bolıwımúmkin, agar ularni aniqlashda:

• ayna bir ólshew asbobi;

• yamasa bitta etalonda kalibrlańan xar xil nusxadagi ólshewqurallar;

• belgili standart anıqsızlıqka ega bólgan maĝlıwmatnoma maĝlıwmatlari va basqalardan foydalanilsa.