Ózbekstan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

13-tema. Ólshew qurilmalarin attеstatlaw, salistiriw ham kalibrlew, hamde o`nim xaraktеristikalarin ólshew aniqsizlig`i haqqinda esabat

Qurilmaviy anıqsızlıqlar - ólshewqurallariniń takfaktorlashmaganligiga baylanıslı bólgan anıqsızlıqlardir. Bunday anıqsızlıqlarga, masalan, analitik tarozilarniń aniqlik chegaralari; (berilgan chegaralarda) qayd qilinadigan temperaturadan farqlanuvchi órtacha temperaturani taʼminlovchi temperatura rostlagichiniń mavjudligi; ortiqcha yuklama effektiga uchrashi múmkin bólgan avtomatik analizator; ólshewqurallarniń ishlash printsipiga kirgan anıqsızlıqlar; ólshewquralsini tayyorlash texnologiyasi yamasa konstruktsiyasidagi kamchilikka baylanıslı bólgan anıqsızlıqlar va h.k. kiriwi múmkin.

Аsbobiy (qurilmaviy) anıqsızlıqlar – ishlatiladigan ólshewqurallariniń metrologik, texnik va qóllash qásiyetlari ideal bólmagan taqdirda hosil boladı. Jumladan:

- ólshewquralsiniń konstruktiv kamchiliklaridan;

- ólshewquralsini tayyorlash texnologiyasiniń mukammal emasligidan;

- alohida elementlarniń eskiriwi va yeyilishidan;

- ólshewqurallarinińtiykariy va qóshimcha anıqsızlıqlaridan;

- ólshewqurallariniń inertsionli qásiyetlaridan;

- darajalash anıqsızlıĝıyamasa shkalaniń siljishidan;

- ólshewquralsinińólshew obʼekti menenózaro taʼsirlashuvidan;

- ólshew informatsiyasini uzatishda va basqa faktorlar taʼsirida hosil boladıgan anıqsızlıqlar va b.

Ólshewqurallarniń ishlash printsipiga kirgan anıqsızlıqlar. Bu anıqsızlıqlar, ólshewquralsidan foydalanish tartibiga qarab, statik va dinamik anıqsızlıqlarga ajraladi. Statik anıqsızlıq – ólshewwaqıti davomida ólchami ózgarmas deb hisoblańan shamani ólshewanıqsızlıĝıdir. Dinamik anıqsızlıq – ólshenip atırĝanshamanińólchami ózgarmaydi, deb bólmaydigan dinamik ólshewlar waqıtida statik anıqsızlıqka qóshimcha ravishda paydo boladıgan ólshewlar anıqsızlıĝınń tashkil etuvchisidir.Dinamik anıqsızlıq ikki faktorga: ólshewquralsiniń dinamik xossalari va ólshenetuĝınshamanińwaqıt ichida ózgarish xarakteriga qarab aniqlanadi. Bu turdagi statik anıqsızlıqka ólshewquralsi almashtirish funktsiyasiniń nochiziqligiga baylanıslı bólgan anıqsızlıq misol bóla oladi. Masalan, Guk qononıń keń oraliqda nochiziqliligi, temperaturani ólshewda temperatura datchiklariniń nochiziqliligi (Zeebek effekti), ózgaruvchan tok volьtmetrlariniń chastotaviy anıqsızlıqlari tufayli statik anıqsızlıqlar kelib chiqadi. Dinamik anıqsızlıqlarga ólshewqurallariniń inertsion xossalari (temperaturani ólshewda termometrniń inertsionligi, tez ózgaruvchi tezliklarni aniqlashda spidometrniń inertsionlik xossalari va h.k.) ga baylanıslı bólgan anıqsızlıqlar misol bóla oladi. Barlıq raqamli ólshewqurallariniń ishlash printsipiga kirgan, tez-tez uchrab turadigan anıqsızlıqlardan biri analogli-raqamli almashtirishda uzluksiz shamani kvantlash anıqsızlıĝıdir.

Masalan, SGB G4-1 modelidagi gaz sarfi hisoblagichniń qurilmaniń qóshimcha temperaturaviy anıqsızlıĝınesaplaw misolida kórib chiqamiz.

	Gaz sarfi hisoblagichni 100 m3miqdor ushınjol qóyilgan standart U(V) anıqsızlıĝıntómendegicha aniqlaymiz (qurilma qóllash boyınsha yóriqnoma maĝlıwmatlaridan foydalanildi): bu jerde: δ – qurilmani qólashdagi jol qóyiladigan nisbiy xatoligi; V0 – ólchańan hajm.