%збекстан республикасы жо№ары

piese
 
– 
pútin, tutas
 degen sózden alınǵan). 
Solay  etip,  pyesa  yamasa  dramalıq  shıǵarma  saxna  jaǵdaylarına 
mólsherlenedi,  anıǵıraq  aytsaq,  pyesanı  saxnada  oynaw,  kórsetiw  shártleri 

---

 
46 
 
 
dramaturg tárepinen esapqa alınıwı tiyis. Eger de jazıwshı teatr tábiyatın bilmese, 
saxna  sharayatlarınan  xabarsız  bolsa,  ol  itibarlı  dramalıq  shıǵarma  jaza  almaydı 
hám dramaturg bola almaydı. Demek, dramaturg pyesanı saxna ushın, onı saxnada 
kórsetiw  ushın  jazadı,  olay  bolsa  saxnadaǵı  kórsetiwdiń  waqıt  muǵdarın  esapqa 
alıwı  tiyis.  Eń  úlken  degen  dramalıq  shıǵarmalar  eki  yarım  yaki  úsh  saat 
dawamında kórsetiledi. Dramaturg usı mólsherden kelip shıǵıp, pyesanıń kólemin 
shekleydi.  Shıǵarmanı  saxnalıq  waqıtqa  mólsherlep  jazıw  dramaturgiyanıń  basqa 
ádebiy túrlerden baslı ózgeshelikleriniń biri bolıp tabıladı. 
“Drama” sóziniń ózi “háreket”, “qıymıl” degendi ańlatadı dep joqarıda aytqan 
edik.  Olay  bolsa,  dramaturg  óz  shıǵarmasında  personajlardı  qıymıl-qozǵalıs,  is-
háreket jaǵdaylarında kórsetiwi kerek, basqasha aytqanda, dramada personajlardıń 
obrazları  olardıń  qıymıl-háreketleri  menen  ashıladı.  Dramalıq  obrazlar 
tamashagóydiń pyesanı saxnada kórip qabıllawı ushın jaratıladı. 
Dramalıq obraz jaratıw ushın personajlardı qıymıl-háreketlerine say sóyletiw 
kerek  boladı.  Sonlıqtan,  dramalıq  shıǵarmalarda  personajlardıń  dialogları  (júzbe-
júz sóylesiwleri, sáwbetleri) hám monologları áhmiyetli orın tutadı.  
Dialoglar
  arqalı  personajlardıń  is-háreketleriniń  mánisi  ashıladı.  Dramalıq 
shıǵarmalarda  dialoglar  jaǵdaylardı  shiyelenistiriwge,  yaǵnıy  dramalıq  halatlardı 
kúsheytiwge,  personajlardıń  xarakterlerin  ashıwǵa  járdem  beretuǵın  tiykarǵı 
qurallardan  bolıp  esaplanadı.  Dramada  monologlardıń  óz  xızmeti  bar. 
Monolog
 
járdeminde  personajdıń  ishki  dúnyası,  ruwxıy  halatı,  tolǵanısları  beriledi, 
nátiyjede, monolog xarakterlerdiń hár tárepleme ashılıwına járdem beredi. Epikalıq 
shıǵarmadaǵı  monologlar  oqıwǵa  mólsherlengen  bolsa,  dramalıq  shıǵarmadaǵı 
monologlar  aktyordıń  dawıslap  aytıwına  shaqlanadı.  Dramalıq  shıǵarmalarda 
monologlar saxnada kórsetiw múmkin bolmaǵan ruwxıy halatlardı sáwlelendiredi. 
Dramanıń jáne bir ózgesheligi sonda, pyesanıń jazılıwı, hátteki, onıń baspada 
járiyalanıwı  ele  istiń  yarımı  bolıp  esaplanadı.  Pyesadaǵı  kórkem  til  menen 
jaratılǵan  obrazlar  endigi  jaǵında  saxnada  oyın  menen  kórsetilse  ǵana  tolıq  obraz 
dárejesine  kóteriledi.  Demek,  dramalıq  shıǵarmalardıń  ekinshi  ómiri,  basqasha 
aytqanda, haqıyqıy ómiri saxnada dawam etedi.  

---

 
47 
 
 
Eger  de  epikalıq  yamasa  lirikalıq  shıǵarmalardaǵı  obrazlardı  kitap  oqıwshı 
óziniń  abstrakt  oylaw  qábileti  menen  kóz  aldına  elesletetuǵın  bolsa,  dramalıq 
obrazlar  teatr  saxnasında  artistlerdiń  rollerde  oynawı  arqalı  tikkeley  kóz  benen 
kórip  qabıllawǵa  mólsherlenedi.  Dramalıq  shıǵarmalardıń  basqa  ádebiy  túrlerden 
baslı ayırmashılıǵı da usında dep biliw kerek.  
Dramada  kóp  qollanılatuǵın  kórkem  ámellerdiń  biri  –  bul  ekspoziciya.  Bul 
ámel  epikada  da  qollanıladı.  Biraq  dramada  onıń  paydalanılıwı  kútá  zárúrli.