%збекстан республикасы жо№ары

Tayanısh  sózler:
  drama,  dramaturgiya,  pyesa,  komediya,  drama,  tragediya, 
tragikomediya,  melodrama,  dramaturgiya  hám  teatr,  scenariy,  libretto, 
kinoscenariy,  radioscenariy,  telescenariy,  teatr  dramaturgiyası,  kinodramaturgiya, 
teledramaturgiya, radiodramaturgiya, intermediya, miniatyura, parodiya. 
 
  Dramaturgiya  –  ádebiyattıń  úsh  túriniń  biri.  Ol  kórkem  sóz  óneri  sıpatında 
ádebiyattıń  epika  hám  lirika  túrleri  menen  tıǵız  baylanıslı,  biraq  onıń  ózine  tán 
janrlıq  qásiyetleri  bar.  Sonlıqtan,  drama  Aristotel  zamanınan  berli  ádebiyattıń  bir 
túri  sıpatında  esaplanıp,  házirgi  dáwirlerge  shekem  óziniń  janrlıq  qásiyetlerin 
saqlap kelmekte. Degen menen, drama ádebiy túr sıpatında basqa da túrler menen 
jaqınlıq, uqsaslıq baylanıslarǵa iye. Mısalı, ayırım dramalıq shıǵarmalarda lirikalıq 
elementler  ushırasadı.  Ásirese,  bular  qatnasıwshılardıń  monologlarında,  muzıkalı 
dramalarda  personajlardıń  ariyalarında  (atqarǵan  lirikalıq  qosıqlarında)  anıǵıraq 
hám tolıǵıraq kórinedi. Mısalı, “Ǵárip ashıq” muzıkalı dramasındaǵı Ǵárip penen 
Shaxsánemniń ariyaları lirikalıq sezimlerge, rúwxıy tolǵanıslarǵa tolı.  
Ásirese,  dramalıq  shıǵarmalardıń  epikalıq  shıǵarmalar  menen  baylanısları, 
uqsaslıqları kóbirek bayqaladı.  
Eger  epikalıq  shıǵarmalardıń  (roman,  gúrriń,  dástan  h.t.b.)  tiykarın  syujet 
quraytuǵın  bolsa,  dramalıq  shıǵarmalardıń  da  tiykarın  syujet  quraydı.  Anıǵıraq 
aytsaq, epikalıq shıǵarmalarda waqıya (syujet) óziniń baslanıwına, rawajlanıwına, 
joqarı  shıńına  (kulminaciyasına),  sheshimine  iye  bolıwı  múmkin.  Dramalıq 

---

 
45 
 
 
shıǵarmalardıń  basım  kópshiliginde  syujet  usınday  jollar  menen  rawajlanadı  hám 
juwmaqlanadı.  Qálegen  epikalıq  shıǵarma  menen  dramalıq  shıǵarmanı  syujettiń 
rawajlanıw  nızamları  boyınsha  salıstırsaq,  joqarıdaǵıday  uqsaslıqlardı  kóriwimiz 
múmkin.  
Epikalıq  hám  dramalıq  shıǵarmalarda  syujetti  rawajlandırıwdıń  birden  bir 
nátiyjeli  jolı  –  bul  konfliktti  (personajlar  arasındaǵı  qarama-qarsılıqtı)  sheber 
paydalanıw. Ádebiyattıń bul eki túrinde de syujettiń rawajlanıwına tiykar bolatuǵın 
elementlerdiń  biri  –  bul  konflikt.  Mısalı,  Shekspirdiń  “Romeo  hám  Djulyetta” 
tragediyasında  orta  ásirlerdegi  feodallıq  jánjellerge  tiykarlanǵan  Montekki  hám 
Kapuletti  familiyaları  (urıwları)  arasındaǵı  qarama-qarsılıq,  jawlasıw  jaǵdayları 
birin-biri  súygen  Romeo  hám  Djulyettanıń  táǵdirine  tásir  etip,  tiykarǵı  syujetti 
rawajlandıradı.  Epikalıq  hám  dramalıq  shıǵarmalardaǵı  talaplardıń  biri  –  bul 
xarakter  jaratıw.  Eki  túrdegi  shıǵarmalarda  da  qaharman  xarakteri  jaratılıwı  tiyis, 
yaǵnıy  qaharmannıń  obrazı  onıń  is-háreketleri,  ishki  tolǵanısları,  keshirmeleri, 
personajlar  menen  ara  qatnasıqları,  sóylew  ózgesheligi,  monologları,  dialogları 
arqalı kórinedi. Demek, xarakter jaratıw epikaǵa da, dramaǵa da tiyisli talaplardıń 
biri bolıp tabıladı.