Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

KARAM KAPALAGI QURTLARINING PARAZIT ENTOMOFAGLAR 
BILAN ZARARLANISHIGA OID AYRIM MA‟LUMOTLAR 
 
Sattorova D.A., Xalimov F.Z. 
Samarqand davlat universiteti 
 
Kirish. 
Sabzavot ekinlari orasida karam zararkunandalardan eng ko‘p zarar 
ko‘radi. Karamni zararlaydigan hasharotlar ko‘p. 
Karamga zararkunanda sifatida 
karam kapalagi 
(Pieris brassicae ), karam shirasi (Bravicorinae brassicae), 
sholg'om kapalagi 
(P. rapae) 
va xartol 
(Synchlaed aplidicae) 
oq kapalaklari singari 
ixtisoslashgan turlar zarar yetkazadi. O‘zbekistonning tog‘li va tog‘oldi 
hududlarida karam kapalagi eng ashaddiy zararkunandalardan hisoblanadi.
Karam kapalagi sonini boshqarishda uning tabiiy kushandalari muhim rol 
o‘ynaydi. Karam kapalagining entomofaglarini o‘rganishga bag‘ishlangan 
ishlarning hajmi juda katta. Ma‘lumotlarga ko‘ra, bu zararkunandaning 50 turdan 
ortiq tabiiy kushandasi bor. [1,2]
Karam kapalagi entomofaglaridan asosiy ahamiyatga ega bo‘lganlari apanteles 
va pteromalus yaydoqchilaridir va shu turlarning biologik va ekologik xususiyatlari 
ancha to‘liq o‘rganilgan [4,6]. Ayrim yillarda tabiiy kushandalar karam kapalagi 
sonining 90% gacha kamaytirishi mumkin [4]. 
Oq 
kapalak 
apantelesi
- 
Apanteles 
glomeratus
 
(Hymenoptera
turkumi, 
Braconidae 
oilasi) 
- 
karam 
oq 
kapalagi 
qurtlarini 
engsamaraliparazitihisoblanadi. Parazit g'umbak oldi fazasida o'z pillachasi 
ichida, 
xo'jayin 
tanasidan 
tashqarida 
qishlaydi. 
Bahorda 
apanteles 
xo'jayin qurtlari paydo bo'lishidan oldin uchib chiqadi. Krestguldoshlar 
va 
soyabonguldoshlar 
oilalari 
o'simliklarining 
gul 
nektarlari 
bilan 
qo'shimcha oziqlanishi hisobiga yaydoqchining tuxumlari soni 400 dan 
2000 donaga qadar yetadi.
Urg'ochi yaydoqchi xo'jayin qurtini qayta-qayta zararlashi tufayli bir dona 
qurtda 
100 
donaga 
qadar 
parazit 
lichinkalari 
rivojlanishi 
mumkin. 
Xo'jayin 
qurtlari 
beshinchi 
yoshga 
yetganda 
apanteles 
lichinkalari 
rivojlanishini 
tugatib, 
qurt 
tanasidan 
tashqariga 
chiqadi 
va 
uning 
atrofida, 
ipaksimon 
pillachalar 
ichida 
g'umbakka 
aylanadi. 
Pillachalarning 
tusi 
sarg'ish 
yoki 
xo'jayin 
rangiga 
o'xshab 
ketadi. Bitta urg'ochi apanteles 60-70 donaga qadar qurtlarni zararlashi 

---

286 
murnkin va tabiatda yaydoqchining samaradorligi 15-20% dan 50% va 
undan ham yuqoriroq darajaga yetadi. 
Apanteles ham karam oq kapalagi singari mavsumda 4-5 nasl berib, 
rivojlanadi [3]. Apanteles, asosan, 2-yoshdagi lichinkalarni zararlaydi va 
zararlangan qurtlarda fiziologik jarayonlarning kuchayishi kuzatiladi [5,6]. 
Samarqand viloyati sharoitida karam kapalagi qurtlarining apanteles bilan 
zararlanishi 18,1 % ni tashkil etadi [6].