Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ ВА УНИНГ ИНСОН ҲАЁТ ТАРЗИНИНГ 
ШАКЛЛАНИШИДАГИ ТУТГАН ЎРНИ 
 
Абдуллаев И.Қ., Курбанов С.Р., Абдиримов С.М. 
Тошкент тиббиѐт академияси Урганч филиали 
Муаммонинг долзарблиги
шундаки, экология масаласи кейинги 
даврларда кўплаб мамлакатларда катта глобал масалалардан бири бўлиб, 

---

414 
маълум бир худудда яшаѐтган аҳолининг ҳаѐт тарзига ва саломатлигига 
бевосита таъсир қилувчи ижтимоий-гигиеник, табиий-географик омиллардан 
саналади. Айниқса кейинги 30-40 йиллар давомида дунѐнинг у ѐки бу 
бурчагида экологик вазиятнинг издан чиққанлиги тўғрисидаги хабарлар 
аммовий ахборот воситаларида тез-тез кўзга ташланадиган бўлиб қолди. Бу 
жараѐн бизнинг мамлакатимизни ҳам чеклаб ўтмади. Орол денгизининг 
қуриши, ундаги сувнинг кескин даражада камайиб кетиши натижасида, унинг 
атрофидаги худудларда кескин ѐмон экологик вазият юзага келди. Амалга 
оширилган барча тадбирлар бесамара кетди. Кейинги икки йил давомида 
кучли шамол билан Орол денгизи ўрнида пайдо бўлган қумликлардан 
кўтарилиб келаѐтган тузли чанглар ѐққол кўзга кўринадиган даражада юз 
бераѐтгани фикримиз исботи бўла олади. Бугун оддийгина чиқинди сифатида 
ташланаѐтган ҳар хил пластик идишлар, селафан халталар, бакалашка 
идишлари, кимѐвий ва биологик ва физик чиқиндилар кун сайин ошиб 
бориши ҳам ўта хавотирли ҳолат. Маълумотларга қараганда бугун ер 
қуррасида ҳар бир одамдан кунига ўртача 2 кг.га яқин қаттиқ чиқинди чиқар 
экан. Ўртача ҳар куни ер бағрига 11-12 миллиард кг. қаттиқ чиқинди 
ташланишини ҳисобга олсак, агар ушбу чиқиндиларни ўз вақтида 
зарарсизлантирилмаса, қайта ишлаш корхоналари ишга тушурилмаса, ер 
қуррасида қандай экологик вазият биттагина маиший чиқиндиларнинг 
натижасида юзага келишини кўз олдимизга келтириш унчалик қийин эмас. 
Ёшларга оддий тилда экология бузилиши қандай содир бўлшини 
тушунтириш муҳим аҳамиятга эга. Биз яшаб турган ер қурраси икки хил, 
жонли мавжудотлар ва жонсиз унсурлардан иборат. Жонли мавжудотларга 
одамлар, ҳайвонлар, ҳашоратлар, ўсимликлар, бир хужайрали организмлар 
кирса, жонсиз унсурларга тупроқ, сув, ҳаво, ѐруғлик, олов кабилар киради. 
Миллиард йиллар давомида бу икки борлиқ ўртасида табиий мувозанат 
пайдо бўлганки, ерда ҳаѐт мавжуд. Агар ушбу табиий мувозанат кўп 
ҳолларда, албатта инсонларнинг нооқилона ҳатти-ҳаракатлари натжасида 
бузилса, демак айнан шу жойда экология бузилди дейилади. Атоқли педагог 
олим В.А.Сухомлинский ―Болаларга жоним фидо‖ асарида ―Мен болалар 
―Алифбе‖ ни очиб, биринчи сўзни ҳижжалаб ўқишларига қадар, аввал 
дунѐдаги энг ажойиб китоб –табиат китобини мутолаа этишларини истардим‖ 
деб таъкидлайди. Экологик тарбиянинг бир неча йўналишлари бўлиб, булар 
экологик муаммоларнинг илмий, иқтисодий, техник, тиббий-гигиеник, 
юридик, эстетик, педагогик йўналишларидир. Айниқса бу йўналишлар ичида 
энг муҳими бу педагогик йўналиш катта аҳамият касб этади. Экологик тарбия 
бериш ҳам бошқа тарбиялар сингари оиладан бошланади. Экологик таълим-
тарбия умумий таълим-тарбиянинг янги шакли ва таркибий қисми бўлиб, 
мактабда барча фанларни ўқитишда амалга оширилиши кўзда тутиладиган 
ўта долзарб жараѐнлардан бири ҳисобланиб, инсонларда ҳаѐт тарзининг тўғри 
шаклланишида, аҳоли саломатлигининг яхшиланиши ва мустахкамланишида 
муҳим аҳамият касб этади. Мактабларда экологик тарбия қуйидаги асосий 
элементларни ўз ичига олиши керак: 

---

415 
1.