Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

 
 
HELICHRYSUM MARACANDICUM
 POPOV EX KIRP. НИНГ 
ЎЗБЕКИСТОН ФЛОРАСИДА ТАРҚАЛИШИ 
 
А.Н.Хўжанов - ЎзР ФА Ботаника иниститути.
Қ.П.Кайпов - Қорақалпоқ давлат университети 
 
Хозирги кунда Республикамиз флорасида 4384 тур тарқалган бўлиб 
шундан 400 дан ортиқ доривор ўсимликлар тиббиѐтда кенг ишлатилади. 
Одатда доривор ўсимликлар: тинчлантирувчи, уйқу келтирувчи, оғриқ 
қолдирувчи, яраларни тузатувчи, қон тўхтатувчи, сафро ҳайдовчи ва бошқа 
хусусиятларга эгадир [Тўлаганов М., Юлдашев А: 2]. Ана шундай қимматли 
доривор ўсимлик Самарқанд ўлмасўти 
Helichrysum maracandicum
Popov ex 
Kirp. (ўзбекча-бўзноч, тожикча-хамишабаҳор, ғозичой, гулғози) ҳисобланади.
H. maracandicum
аҳоли томонидан, асосан, жигар, ўт пуфаги, ўт йўллари 
касаллик, ўт пуфагини тонусини оширишда, ошқозон ва ошқозон ости бези 
секрецияга оид функциясини кучайтиришда, сафро ҳайдовчи, ошқозон ва 
буйрак касалликларида дамламаларидан фойдаланилади [Ҳайдаров Қ., 
Ҳожиматов Қ: 3]. 
H. maracandicum
турининг илмий номлари ва бирламчи маълумот 
манбалари International Plants Names Index халқаро каталоги бўйича, 
Ўзбекистон Миллий Гербарийси (TASH) фондида сақланаѐтган, 1926 йилдан 
бошлаб йиғилган 100 дан ортиқ намуналари асосида ўрганилди.
H. maracandicum
тарқалишини акс эттирувчи хариталар ГАТ орқали 
амалга оширилди. Бундан ташқари дала тадқиқотлари олиб бориш 
натижасида тик минтақаларда тарқалиши ўрганилди [К.Закиров: 1]. 
Helichrysum maracandicum 
баландлик минтақалари бўйича 
тарқалиши (К.З.Закиров методи асосида) 
№ 
Тизмалар номи 
Тик минтақалар 
Чўл 
Адир 
(800-1200 м) 
Тоғ 
(1200-2800 м) 
Яйлов
(2800 м <) 

---

19 
1 Угом тизмаси 
- 
+ 
+ 
- 
2 Писком тизмаси 
- 
+ 
+ 
- 
3 Қурама тизмаси 
- 
- 
+ 
- 
4 Туркистон тизмаси 
- 
- 
+ 
- 
5 Зарафшон тизмаси
- 
+ 
+ 
- 
6 Хисор тизмаси 
- 
- 
+ 
- 
Минтақалар тарқалишини ўрганиш натижасида ўлмасўт асосан Угом, 
Писком, Қурама, Туркистон, Зарафшон ҳамда Хисор тоғ тизмаларининг адир 
ва тоғ минтақаларида учраши ва чўл, яйлов минтақаларида учрамаслиги 
аниқланди.
H. maracandicum 
тарқалиш харитаси. 
Дала тадқиқодлари натижаси шуни кўрсатдики 
H. maracandicum
охирги 
вақтларда инсонлар томонидан доривор ўсимлик сифатида кўплаб йиғиб 
олиниши, 
ерларни 
аҳоли 
томонидан 
ўзлаштирили, 
чорвачиликни 
ривожланиши натижасида тарқалган ареаллали кескин қисқариши, 
популяциялар таркибида турларнинг сонини камайиб кетганлиги кузатилди. 
Ўзбекистон ботаник-географик районлар бўйлаб тақсимланишини 
таҳлил қилиш бўйича келтирилган маълумотлардан хулоса қилинганда,
H. maracandicum 
Тошкент, Жиззах, Самарқанд, Қашқадарѐ, Сурхандарѐ 
ва Наманган вилоятларида тарқалганлиги аниқланди.
Фойдаланилган адабиѐтлар. 
1. Закиров К.З. Флора и растительность бассейна реки Зарафшан. Ч. 1:
Растительность. – Ташкент, 1955. – 207 с. 
2. Тўлаганов М., Юлдашев А. Ўзбекистонда кенг тарқалган фойдали ўсимликлар. – 
Тошкент. 2011. – 3-92 б. 
3. Ҳайдаров Қ., Ҳожиматов Қ. Ўзбекистон ўсимликлари. –Тошкент, 1992.–Б. 198-200. 
4. 
www.floruz.uz
, 
www.ipni.org