Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

Список литературы: 
1.
Nichols M., Townsend N., Scarborough P., Rayner M. Cardiovascular disease in Europe 
2014: Epidemiological update // European Heart Journal. – 2014. – Special article. – P.2–10.
2.
Khushmatov Sh.S., Usmanov P.B., Inogamov U.K., Toshmatov Z.O., Aisa H.A., 
Eshbakova K.A. Possible involvement of NO–synthase in inotropic effect of 4',5–dihydroxy–7–
methoxyflavon in rat cardiac muscle // Open Access Journal of Translational Medicine & 
Research (USA). – 2017. – 1(3):00014. – P.2/1–2/7.
3.
Лакин Г.Ф. Биометрия // Москва. – Изд – во «Высшая школа». – 1990. – С.23–284.
4.
Bers D.M. Cardiac excitation–contraction coupling // Nature. – 2002. –V.415. – P.198–
205.
5.
Schwinger R.H., Pietsch M., Frank K., Brixius K. 
Crataegus special
extract WS 1442 
increases force of contraction in human myocardium cAMP–independently // J. Cardiovasc. 
Pharmacol. – 2000. – V.35. – P.700–707. 
MAHALLIY CHIQINDILARDAN FOYDALANIB BIOGAZ OLISH 
 
J.Jumayev, U.Bahodirov
Buxoro muhandislik texnologiya institute 
 
Keyingi yillarda dunyo miqyosida vujudga kelgan ekologik muammolarni 
ijobiy hal etishda muqobil energiya manbalaridan samarali foydalanishga alohida 
e'tibor qaratilmoqda.
Biologik gaz asosan, daraxt, o'simliklar, barglar, shox-shabba chirindilari, 
ishlab chiqarish sexlari (sut zavodi, meva sabzavotlarni qayta ishlash sexi, 
kushxona)ning chiqindilaridan olinadi. Organik va boshqa chiqindilar, sut zardobi, 
kushxonadagi qoldiqlar ham maydalangan va suyultirilgan holda, 85-92 foiz 
namlikda nasos qurilmalari orqali bioreaktorlarga yuklanadi va gaz hosil qilinadi. 
Bioreaktorlardan ajralib chiqqan gaz kompressorlar orqali tozalash 
qurilmasida tozalanib, gazgolderlarda yig'iladi. Mutaxassisning ta'kidlashicha, har 

---

13 
bosh qoramol chiqindisidan bir kecha-kunduzda 1,5 kub metrgacha biogaz olish 
mumkin. Boshqacha aytganda, 1 kub metr biogazning yonish issiqligi qariyb 0,6 
litr benzin, 0,85 litr spirt, 1.75 kilogramm o'tin yonishi yoki 2 kilovat elektr 
energiyasi sarfi tufayli hosil bo'ladigan issiqlik miqdoriga tengdir. Go'ngning bu 
yo'l bilan chiritilishi atmosfera zararlanishining oldini olishga yordam beradi..1 
tonna go'ngning chirish jarayonida atmosfera havosiga 300-400 kub metr metan 
gazi, ammiak, vodorod kabi zaharli gazlar ajralib chiqadi. Go'ng va boshqa qishloq 
xo'jalik chiqindilarini biogaz olish maqsadida maxsus qurilmalarda qayta ishlash 
ushbu muammolarni hal etishning istiqbolli, ekologik xavfsiz va iqtisodiy jihatdan 
foydali yo'nalishlaridandir. Hisob-kitoblar natijalariga ko'ra, hosil bo'lgan 1 kub 
metr biogazdan 2 kilovatt soat elektr energiyasi olinadi. Biogaz texnologiyasidan 
foydalanish, shuningdek, mazut, ko'mir, gaz, elektr energiyasini tejash, atrof-muhit 
ifloslanishining oldini olish imkoniyatini beradi. 
Jahonda biogaz olish texnologiyasining 60 turi mavjud bo'lib, eng keng 
tarqalgani bioreaktorlarda anaerob bijg'itish usulidir. Bunda harorat bir me'yorda 
bo'lishi zarur. Ya'ni, bijg'itish jarayonida harorat biogaz hisobidan doimiy ravishda 
30-40°C da ushlab turiladi. Biogaz yonganida atmosfera havosining ifloslanish 
darajasi ancha kamayadi. Inson salomatligiga salbiy ta'siri ham yo'q.
Ammoniyli tuzlar. Biogaz ishlab chiqarishda reaktor muhiti kislota yoki 
ishqorli muhitga aylanib ketishi ham mumkin. Bunga sabab, reaktordagi C uglerod 
va N ni nisbati buzulishidan kelib chiqadi. Muhitni o‘zgarib neytral sharoit 
bo‘lmasligi, metan hosil qiluvchi bakteryalarni rivojlanishi uchun noqulay muhit 
bo‘lib hisoblanadi. Muhitni neytral holatini ta‘minlash uchun azot tutgan 
ammoniyli tuzlar yoki mol siydigidan foydalanish mumkin. Quruq holatdagi 
mahsulotlarni bir – biriga aralashtirish qiyin hamda reaktorga joylash va 
jarayondan so‘ng biomassani reaktordan chiqrib olish ma‘lum darajada 
qiyinchiliklar tug‘diradi. Agar suv bilan suyuqlantirib olinsa bu muammolar 
bartaraf etiladi. Hamda suyuq bioo‘g‘itdan maqsadli foydalanish imkoniyatlari 
qulay hisoblanadi. Suv dastlabki biomassani va har kunlik biomassani 86 – 92% ni 
tashkil etishi lozim. Jadvalda kichik hajmli biogaz qurilmasiga zarur xomashyolar 
ko‘rsatilgan.