%збекстан Республикаси халы3 билимлендири7 министрлиги

Bekkemlew ushın sorawlar
1.Globallıq etikanı, o`mir aldında bas yiw etikasın, kompyuterlik, injinerlik etikasın do`retiw za`ru`rligi nede?
2.Globallıq mashqalalar o`z-ara qalay baylanısqan?
3.Biosfera ha`m noosfera degenimiz ne?


Pedagogikaliq a`meliyatta logikaliq pikirlewdin` a`hmiyeti
Jobasi :
1.Logika iliminin uyreniw obekti.
2.Oylawdin logikaliq formalari ham nizamlari haqqinda tusinik
3.Logika paninin predmeti.

Tayanish tusinikleri. Oylaw ,oylawdin` formalari ham nizamlari haqqinda tusinik.Logika paninin` predmeti.

1.Oylaw- logika iliminin` uyreniw obekti .Oylawdin` tiykargi qasiyetleri.oylawdi uyreniwge har turli jantasiwlar.
Oylaw formalari tusinigi.pikirdin` aniq mazmuni ham logikaliq formalari ,olardin garezliligin ham oz ara baylanisli.Oylaw nizami –pikirler (pikirlew usinislari )ortasindagi zarurli baylanis.Oylaw nizamlari tuwri pikir juritiwdin` zarur tarepleri haqqinda.Pikirdin` shinligi ham onin` forma tarepten tuwri qurilisi.
Logika paninin` predmeti .Logika –oy formalari ham nizamlari uyreniwshi pan.
Logika sozi ayyemgi grek tilinen alinip ,”logos” terminini “tusinik ” “aqil”.”pikirlew “ degendi anlatadi.Hazirgi waqitlari bul termin tomendegi tiykargi manilerde qollaniladi.
1-den , Bul termin menen obektiv dunyanin`nareseleri ham qubilislarinin` ozgeriw ,rawajlaniw nizamliqlarin belgileydi ham oni obektiv logika dep ataydi.
2-den Logika tusinigi oy –pikirlerdin` baylanisinin` ham rawajlaniwinin` ozgeshe nizamliqlarin belgilew ushin qollaniladi ham bul nizamliqlardi obektiv nizamliqlardi sawlelendiriwshi subektiv logika dep ataydi.
3-den. “Logika “oy –pikirlerdegi baylanis ham rawajlaniw nizamliqlari haqqindai ilim manisinde qollaniladi ham oylaw haqqindagi ilim manisinde qollaniladi ham oylaw haqindagi ilimdi anlatadi.Oylawdi basqa panlerde (misali ,psixologiya ,joqari nerv iskerliginin` fiziologiyasi ham t,b)izertleydi.Usigan baylanisli oylawda logikanin` izertlew predmeti retinde ne alinip qaraladi degen soraw payda boladi.Bul sorawga juwap beriwimiz ushin ,birinshi gezekte bizler oylaw jardeminde dunyani sawlelendiriwdin` ozgesheliklerin aniqlawimiz kerek.Biliw obekti realliqtin` adam sanasindagi sawleleniwin anlatadi,Sawlelendiriwdin` harekterinen baylanisli biliw protsesinde bir-biri meen tigiz baylanisqan eki basqishta haqiyqatliliqti biz tikkeley seziw orginlarimizdin` jardeminde sezim ,qabil etiw ham eleslew formalarinda sawlelendiremiz Sol sebepli bul sawlelendiriwdin` jardeminde biz qubilislardin narselerdin` omir suriw ham rawajlaniw nizamliqlarin ,olardin tiykarin bile almaymiz.Bulardin` ,yagniy narseler ham qubilislardin` tiykarlarin biliw abstraktliw oylaw basqishinda iske asiriladi.Abstraktliq oylaw basqishi onin` seziwlik biliwden parqin korsetiwshi tomendegishe ozgesheliklerge iye.
A) Abstraktliq oylaw dunyani tikkeley emes (qiya)sawlelendiredi.Yamasa logikaliq usil menen seziwler jardeminde alingan tiykarlardi qayta islew joli menen biz tikkeley baqlawga bolmaytugin mazmundi bile alamiz.
B) Abstraktliq oylaw dunyani uliwmalastirilgan halda sawlelendiredi.Seziwler jardeminde alingan magliwmatlarga tiykarlangan halda narselerdegi ham qubilislardagi uliwma (qaytalanatugin ,en tiykargi )qasiyetler bolip alinadi.Usi qasiyetlerdin` tiykarinda narselerdegi ,qubilislardagi uliwmaliqti biliwge ham olardi belgili bir tipke ajiratiwga boladi.(misali,adam,millet,bolmis,mamleket,huqiq ham t.b) .Predmetlerdi uliwmalastiriw ham boleklewdin jardeminde usi narseler haqqinda tusinikler payda boladi.Bul tusinikler oz gezeginde biliwdin metodologiya instrumenti sipatinda xizmet etedi.Oylawdin` uliwmalastiriwshi xarakteri narseler ham qubilislar klasslarinin` qasiyetlerin sawlelendiriwshi nizamlardi payda etiw mumkinshiliklerinde oz korinisin tabadi.
V) Oylaw til menen tigiz baylanisli .Til oy-pikirlerdin` qaliplesiw usili sipatinda alip qaralip ,onda oylaw natiyjeleri bekkemlenedi.Til jardeminde adamlar arasinda oy-pikirler menen almasiw bolip turadi.
G) Oylaw aktiv ham maqsetke bagdarlangan iskerlik bolip tabiladi.Sebebi oylaw protsesinde belgili maqsetler qoyiladi ham waziypalar ,maseleler belgilenedi.Usi qoyilgan maselelerdi sheshiw ,alga surilgen maqsetlerge erisiw ushin oylaw is hareketleri amelge asiriladi.Bul korsetilgen ozgesheliklerdin hammesi logikaliq metodlardi ,biliw usillarin qollaniw jardeminde dunyani belgili bir logikaliq formalarda sawlelendiriw menen aniqlanadi.Usinday oylawdin tiykargi formalari retinde tusinik ,pikir ,oy juwmagi alip qaraladi.Logika oylawdin usi korsetilgen formalarin ,abstraktliq oylaw basqishinda qollanilatugin biliw usillarin ham metodlarin ,jane de oylawdin` ozgeshe nizamlarin uyretedi.Logika iliminin` predmeti toliq turde analiz ushin oylawdin formalarinin` ham nizamlarinin` mazmunin aniqlawimiz shart.

1. 
   Oylaw protsesinin` ham har qiyli oy-pikirlerdin` logikaliq formalarin aniqlaytugin usildi tabiwimiz ushin,biz narseler ham qubilislardin en uliwma belgilerin,narseler ham qubilislar arasindagi qatnaslardi,oy-pikirlerdin ozlerinin qasiyetlerin ham sipatlamasin ,olar arasindagi qatnasiqlardi aniqlawimiz tiyis.Bul belgiler ,qasiyetler ,qatnas ham sipatlamalar logikanin izertlew predmeti retinde alip qaraladi.Olar “boliw”,”esaplaniw“, “bolip tabiladi”,(“swt”) ,”hamme” ,”har kim”,”hesh bir”, “ayrimlar”,”egerde….,onda” ,”ham “ <”yamasa “, “demek “(solay etip)<”duris emes”ham t.b logikaliq terminler dep atalatugin sozler yamasa soz dizbekleri menen belgilenedi.Oydin logikaliq formasin aniqlawimiz ushin oy pikirdin` anlatatugin sozlerdegi logikaliq emes terminlerdin mazmunin diqqatqa almawimiz tiyis. Oninushin logikaliq emes terminlerdi kop toshkalar yamasa shtrixli siziqlar menen almastiriwga boladi.Misali “Gruppanin` barliq studentleri logika krujoginin` agzalari bolip tabiladi” degen pikirdi alatugin bolsaq ,ondagi logikaliq emes terminlerdi tomendegishe turde belgilewge boladi.”Barliq –bolip tabiladi.bul korsetilgen baylama oydin logikaliq formasi oydin strukturasin beredi,yagniy logikaliq emes terminlerdin manisine itibar berilmey aniqlanatugin oydin duzilisin anlatadi.Oydin` logikaliq formasi mazmunliq ham informatsiyaliq xarakterge iye boladi.Oylardin` logikaliq formalarinin tiplerine qaray otirip olardi belgili klaslarga boliwge boladi.Bunday tiykargi klasslar retinde tusinik ,pikir ham oy –juwmagi dep atalatugin oy-pikirlerdin formalarinalip qarasaq boladi.Tusinik dep belgili bir predmetler ushin uliwma bolgan belgiler sistemasina tiykarlanip predmetlerdi uliwmalastiratugin ham ayirip korsetetugin oydin` formasina aytamiz.Misali ,nizam tarepinen jazalanatugin dep belgilengen hareket yamasa hareketsizlikti biz jinayat tusinigi menen aniqlaymiz.pikir dep predmetlerdegi qasiyetlerdin ,olar arasindagi qatnaslar ham baylanislardin biykarlaniw yamasa maqullaniw formasinda beriliwin sawlelendiriwshi oydin` formasina aytamiz.Misali –Qaraqalpaqstan Respublikasinin` paytaxti .Astrologiya –ilim emes.Oy yuwmagi dep pikirlerde sawlelengen bilimlerden jana pikirde sawlelengen bilimdi aliw protsesin anlatatugin oydin` formasina aytamiz.Misali ;Eger geliy metall bolsa ,onda ol elektr otkizedi.
   

Geliy elektr otkizbedi.
Geliy metall emes.
Bul korsetilgenoylawdin` tiykargi formalarinda oy manmuninin` bolekleri arasindagi baylanis usili tusiniklerde-belgiler arqali ,pikirlerde-tusinikler arasindagi baylanista ,al oy juwmaginda pikrler arasindagi baylanista korinedi.Aytilganlarga tiykarlangan halda bul baylanislar menen belgilengen oydin` mazmuni oz betinshe omir surmeydi,al belgili logikaliq formalarda;tusinik,pikir ham oy juwmaginda oz sawlesin tabadi.Solay etip ,oylawdin logikaliq formasi dep mazmunnin` jasaw ham realliqti sawlelendiriwdin` taminlewshi oy mazmuninin` boleklerinin` arasindagi baylanis usilina ,onin` duzilisine aytiladi.Misali ,bir-biri menen baylanisqa iye oy-pikirdin` birewi shin bolsa ,onda oy-pikirdin` ekinshisinde,oydin` logikaliq emes mazmuninan garezsiz turde shin boladi.Oy-pikirdin` shin boliwi onin` haqiyqatliqqa saykes keliwi menen baylanisli.Oydin` shinligi –oylawdin` zarurligi sharti bolip tabiladi.Sol sebepli ,oyimiz (pikirlerdi payda etiwshi )mazmunliq jaqtan shin boliwi shart.Bugan qosimsha shinliqqa erisiwinde ekinshi sharti oylar arasinda duris baylanistin` bar boliw zarurligin talap etedi.Bul shart orinlanbasa duris pikirlerden de naduris juwmaqtin` aliniwi taminlenedi.
Pikirlew protsesinde oylar arasindagi duris baylanisti oylawdin` nizamlari aniqlaydi.Solay etip,formalari boyinsha oylardin` arasindagi baylanisti formal-logikaliq nizamlar belgileydi ham olar oylardin` konkret mazmuninan garezsiz turde pikirlew protsesinde qatelikler jiberiwden saqlaydi.Oylawdin` nizamlari bul oylar arasindagi ishki ,zarurli ham en ahmiyetli baylanisti sawlelendiredi.Bunday nizamlarga logikada birdeylik (tenlik),qarsilaspaw ,ushinshisin jibermew,jetkilikli tiykar nizamlari jatadi. Bul nizamlar oylawdin` tiykargi nizamlari dep aytiladi,sebebi olar logikaliq oylawdin` tomendegi qasiyetlerin ;onin` aniqliligin ,qarama-qarsiliqsizligin ,izbe-izligin ham jetkilikli tiykarga iye boliwin sawlelendiredi.