Ózbekstan respublikasi awil xojaliǵi ministrligi qaraqalpaqstan awil xojaliǵi hám agrotexnologiyalar instituti magistratura bóLİMİ

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI AWIL XOJALIǴI MINISTRLIGI


QARAQALPAQSTAN AWIL XOJALIǴI HÁM AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI
MAGİSTRATURA BÓLİMİ
70811505 – ekologiya (awıl – xojalıǵı) qánigeligi magistrantı
Baltabaeva Dilbarxan Qosıbaevna
« Qaraqalpaqstan awÍl xojalIGINDAGINDAǴI PATASLANGAN SUW TARMAQLARIN TAZALAWDA PISTIYA (Pistiya stratiotes L) O’SIMLIGINIŃ EKOLOGIYALIQ ÁHMIYETI» atamasindaǵi
ILIMIY IZERTLEW JUMISI
ESABATI

«Awıl хojalıǵı ónimlerin saqlaw hám qayta islew texnologiyası kafedrası baslıǵı” w.w.a, ____________ a/x i.d. Z.Sultanova «_____»__________ 2022- jıl	Magistratura bólimi baslıǵı: ___________a/x.i.k Abishev M «_____»__________ 2022- jıl
İlimiy basshı: __________b.p.f.d.(Phd).G.Utemuratova «_____»__________ 2022- jıl NÓKİS - 2022	Magistrant: ______ D. Baltabaeva

MAZMUNI


I-Bap. Kirisiw
1. Qaraqalpaqstan sharayatında pataslanǵan suwlardı biologiyalıq tazalawshı Pistiya (Pistiya stratiotes L) suw otınıńekologiyalıq áhmiyeti.
2. Ádebiyat dereklerinen ulıwma maǵlıwmat.
3. Tájiriybe ornı metodikası, tájiriybe sxeması.
II-Bap. Tiykarǵı bólim.
1. Pataslanǵan suw ortaliǵinda suw otınıń qáliplesiwi
2. Pistiya telerizovid o’simliginiń tábiyatta tarqalıwi hám sistematik ornı.
3. Qaraqalpaqstan sharayatında abiotikalıq faktorlardıń tásiri.
III-Bap. Fotosintez qılıwshı quyashlı energiyanıń Pistiya (Pistiya stratiotes L) suw otınıń biomassasınıń qáliplesiwine tásiri.
1. Pistiya suw otın jetistiriw usılları.
2. Juwmaqlaw
3. Paydlanǵan ádebiyatlar dizimi.


KÍRÍSÍW

Pistiya (Pistiya stratiotes L) bul (suw kapustası) suwdiń u’stinde ju’zip ju’redi hám suw toǵayzarin payda etedi. Pistiya eski o’simliklerden esaplanadı. Onıń qaldıqları Frantsiyada hám Amerikada tabılgan. Házirgi waqıtta pistiyanıń areali Oraylıq Aziya, Afrika, Avstraliya hám Evropani o’z ishine aladı.

Pataslanǵan suwlardı biologik tazalawdı eń birinshi 1887 jılı Anglyalı ximik Dipdon anıqlaǵan. Ol pataslanǵan shıǵındı suwlardı tazalawda tiri o’simliklerden paydalanıwdı aytıp o’tken. Pataslanǵan shıǵındı suwlardı biologiyaliq tazalawda organik zatlar hám azotlı birikpeler, fenollalar menen ziyanlanıwinıń aldın alıw boyınsha analizler o’tkizilgen. Pataslanǵan shıǵındı suwlardı tazalaw ekosistemalardaǵı biologiyalıq ko’p tu’rlilikti saqlap qalıwǵa járdem beredi.
Tábiyiy halda organik zatlar menen suw háwizleri pataslanbaydı. Olar tiykarınan sanaat karxanaları hám ku’ndelikli xojalıqta qollanılatuǵın shıǵındı suwları arqalı pataslanadı. Suw quyash radiatsiyası hám pataslanǵan suwǵa taza suw kelip quyılıwı nátiyjesinde qaytadan tazalanıwı mu’mkin. Tu’rli bakteriya, zamarrıqlar hám suw otları suwdi qayta tazalawda aktiv reagentlerden esaplanadı. Qorshaǵan ortalıqtı awır metallar menen pataslanıwın u’yreniw u’lken áhmiyetke iye. Sebebi, qorshaǵan ortalıq obektleri (hawa, suw, topıraq) daǵı awır metallar o’simlikler hám haywanlar organiziminde toplanıwı hám “azıq shınjırı” arqalı bir organizmnen ekinshi organizmge o’tiwi mu’mkin suw o’simlikler suwdaǵi azotli birikpelerdi o’zlestriwi menen suwdi gullewden hám ekinshi pataslaniwdan saqlaydi.
O’zbekstan Pespublikasi Ilimler Akademiyasındaǵi Mikrobiologiya insninuti (P.SH. Shoyukubov kásiplesleri menen) shoshqashılıq, qusshılıq komplekslerde hám qayta isleytuǵın karxanalardan shiǵatuǵın shiǵındı suwlardı joqarı dárejeli suw otı o’simlikleri aǵzası pistiya (PistiastratiotesL.) járdeminde tazalaw biotexnologiyası islep shıqqan.
Pistiya ashiq hawada aprel ayınıń ekinshi yarımınan tap noyabrge deyin ıssıqxana sharayatında jıl dawamında gu’llep turıwı mu’mkin. Pistiya vegetativ jol menen hám de tuxımınan tez ko’biyiw qásetine iye, biraq vegetativ jol menen ko’biyiw u’stemlik qıladı. Vegetativ ko’biyiw tiykarınan japıraq qoltıgınan o’sip shıgıwshı paqalı arqalı o’sip shıǵadı. Paqallar ushında jańa pistiyalar o’sip rawajlanadı. Bul hal jaz boyı dawam etedi hám kesh gu’zgeshe bir neshe takrarlanıwı mu’mkin.
Hawa rayı qolay keliwi menen pestiya nállerin laboratoryadan ashiq háwizlerge shiǵariladı. Aprel ayınıń aqırı hám may aylarda pistiya tez o’sip, o’siw toshkasınan orayǵa qarap, aylana bolıp ko’biyiw orginları payda bola baslaydı. Pistiya o’simligin Qaraqalpaqǵstan sharayatında keń muǵdarda qollawda, tuqımınıń gu’llewin u’yreniw onıń ekologiyasın u’yreniw u’lken áhmiyetke iye. Onıń o’siwi menen qolay sharayat bolıwı menen, yaǵnıy aprel ayınıń aqırı, may aylarınıń baslarında tezlik penen rawajlana baslaydı. O’siw tochkasınan orayǵa qaray, aylana bolıp 4 japıraq payda boladı hám o’se baslaydı. Pistiya o’simliginiń gu’llew waqtı hawa rayınıń temperaturasına 16 – 25⁰C jaqtılıqqa baylanıslı.