Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

úshlemshi 
dúzilisi
dep atalatuǵın forma júzege keledi. aminokislota 
radikalları arasında júzege keletuǵın gidrofob baylanıslar 
úshlemshi dúzilisti saqlap turadı. Úshlemshi dúzilisli belokqa 
http:eduportal.uz

---

68
Tirishilik procesleriniń ximiyalÍq TiykarlarÍ
iii BÓlim
bulshıq et belogi
— 
mioglobin mısal boladı. ekilemshi hám 
úshlemshi dúzilisler payda bolıwında vodorod, ionlı, disulfid, 
gidrofob baylanıslar áhmiyetli rol oynaydı. Beloktıń 
tórtlemshi 
dúzilisi 
— birneshe polipeptid shınjırınan dúzilgen quramalı 
beloklarda baqlanadı. Bul shınjırlar gidrofob, ionlı, vodorod 
baylanıslar arqalı birikken. Ortalıq sharayatına qarap bul 
bólekler qosılıp (associaciya) yaki ajıralıp (dissociaciya) turadı. 
Buǵan gemoglobin mısal boladı. (64-bettegi 21-súwret).
1
Glicin, alanin
A
dikarbon kislotalar
2
aspartat, asparagin
B
Imino kislotalar
3
lizim, arginin
d
Monoaminokarbon kislotalar
4
Fenilalanin, tirozin
e
aromatikalıq aminokislotalar
5
Gictidin, triptofan
F
Geterociklik aminokislotalar
6
Prolin, oksiprolin
h
diamonikislotalar
1- 2- 3- 4- 5- 6-
Tiri organizmler kletkasınan hár túrli beloklar ajıratıp alın-
ǵan hám úyrenilgen. Beloklar hár túrli fizikalıq hám ximiyalıq 
qásiyetlerge iye, bunday hár qıylı qásiyetler olardıń quramın-
daǵı aminokislotalarǵa baylanıslı. Beloktıń áhmiyetli qásiyetleri-
nen biri onıń molekulyar massasınıń júdá joqarı bolıwı bolıp 
tabıladı. Bunıń tiykarǵı sebebi belok quramında júdá kóp 
Belok basqa polimerler kraxmaldan qalay ajıraladı?
aminokislotalardıń úlkenligi ortasha qansha boladı?
Beloktıń dúzilisleri qanday túrlerge ajıratıladı?
ekilemshi hám úshlemshi dúzilislerdiń júzege keliwinde 
qaysı baylanıslar zárúr áhmiyetke iye?
Tómende berilgen aminokislotalar qanday toparlarǵa tiyis
-
liligin juplap kórsetiń.
1.
2.
3.
4.