Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

Fotosintezdiń jaqtılıq basqıshı.
Fotosintez kóp basqıshlı qura-
malı process bolıp tabıladı. Fotosintez xloroplasttıń kórinetu-
ǵın jaqtılıq nurı menen jaqtılandırılıwınan baslanadı. Foton 
xlorofill molekulasına túsip, onı qozǵalǵan jaǵdayǵa keltiredi, 
onıń elektronları joqarı orbitalarǵa sekirip ótedi. Solay etip, 
elektronlardıń molekulalardan bóliniwi ańsatlasadı. Qozǵalǵan 
http:eduportal.uz

---

85
ZaT alMaSÍW – MeTaBOlIZM
IV BÓlIM
elektronlardıń biri tasıwshı molekulaǵa ótedi hám bul molekula 
onı alıp, membrananıń ekinshi tárepine alıp ótedi. Xlorofill 
molekulası suw molekulasınan elektron alıp, óziniń joǵaltqan 
elektronı ornın toltıradı.
elektronlardı joǵaltıwı nátiyjesinde suw molekulaları proton-
lar hám kislorod atomlarına tarqaladı. Jaqtılıq tásirinde suw 
dissociaciyalanıwı 
fotoliz
dep ataladı. Fotoliz nátiyjesinde payda 
bolǵan vodorod atomı organikalıq birikpeler menen kúshsiz 
baylanıs payda etip birigedi. Gidroksil ionlar, yaǵnıy OH
-
bolsa 
óziniń elektronın basqa molekulalarǵa beredi hám erkin radikal-
ǵa aylanadı. OH
-
radikallar óz ara bir-biri menen reakciyaǵa 
kirisip suw hám molekula jaǵdayındaǵı O
2
tı payda etedi 
(23-súwret).
4oh
o
2
+ 2h
2
o
Fotosintez procesinde bólinip shıǵatuǵın kislorod deregi 
suw bolıp esaplanadı. Jaqtılıq energiyası fotolizden basqa adF 
hám fosfatdan kislorod qatnasıwısız aTF sintezi ushın da pay-
dalanıladı. Bul process júdá nátiyjeli bolıp, usı ósimlik mito-
xondriyalarda sintezlenetuǵın aTFǵa salıstırǵanda xloroplast-
larda 30 ese kóp aTF sintezlenedi. Sonday jollar menen 
fotosintezdiń qarańǵılıq basqıshında ótetuǵın reakciyalar ushın 
zárúr bolǵan energiya toplanadı. Fotosintezdiń jaqtılıq bas-
qıshında úsh áhmiyetli process: suw fotolizi nátiyjesinde mole-
kulyar kislorod hám atomlar vodorodtıń payda bolıwın da aTF 
sintezi ámelge asadı.