Vertikal tártip tiykarǵı elementlerden biri esaplanadı injenerlik tálimi xalıq punktleri aymaqları hám tábiy relyefti qalasozlik talaplarına maslastırıw ushın jasalma túrde ózgertiw procesi bolıp tabıladı

Vertikal tártip tiykarǵı elementlerden biri esaplanadı injenerlik tálimi xalıq punktleri aymaqları hám tábiy relyefti qalasozlik talaplarına maslastırıw ushın jasalma túrde ózgertiw procesi bolıp tabıladı. Vertikal jaylastırıwdıń wazıypası joybarlastırılǵan sirt qıyaların beriwden ibarat bolıp, olar tómendegilerdi támiyinleydi: jawın hám erigen suwdı ashıq tabaqlar arqalı drenaj tarmaǵına hám odan keyin tábiy suw háwizlerine drenajlash; transport quralları hám piyadalar háreketi ushın qolay hám qawipsiz sharayatlar ; ózlestirilgen aymaqtı rawajlandırıw, jer astı tarmaqların jatqızıw hám abadanlastırıw ushın tayarlaw ; jer júzinde qolaysız fizikalıq-geologik processler (aymaqtı suw basıwı, onı jer astı suwi menen toltırıw, jar qáliplesiwi hám basqalar ) ámeldegi bolǵanda relefni shólkemlestiriw; relyefge eń úlken arxitekturalıq hám kompozitsion ekspressivlikni beredi.

Vertikal tegislewdi proektlestiriwdiń zárúrli shárti eń kishi kólem degi topıraq jumıslarına hám kóshirilgen topıraq massalarınıń múmkin bolǵan teń salmaqlılıqına erisiw bolıp tabıladı, yaǵnıy. kemeytiw maqsetinde qıraq hám qazıw jumıslarınıń teń kólemleri transport ǵárejetleri topıraqtı jetkizip beriw yamasa alıp taslaw ushın.
Vertikal joybarlaw joybarların islep shıǵıwda aymaqtıń ámeldegi tábiy relyefin, ámeldegi jasıl maydanlardı hám ósimlik topıraq oramın maksimal dárejede saqlap qalıwǵa háreket qılıw kerek. Sol munasábet menen vertikal joybarlaw, qaǵıyda jol menende, ımaratlar, imaratlar, kósheler, jollar hám maydanlar iyelegen er uchastkalarında támiyinleniwi kerek. Jay qısıqlıǵı 25% ten artıq bolǵan, sonıń menen birge, jollar hám injenerlik tarmaqları menen to'yingan mámleket orayları aymaqlarında úzliksiz vertikal tártipden paydalanıwǵa ruxsat beriledi.
Jerdin’ tábiyiy payda bolǵan ósimlik qatlamı odan aymaqtı abadanlastırıwda odan keyingi paydalanıw ushın altın fond bolıp tabıladı. Sol sebepli SHNQ-lar aymaqlardı vertikal joybarlaw joybarlarında ónimli topıraq qatlamın alıp taslaw hám waqtınsha saqlaw jayların hám islep shıǵarıw processinde onı pataslanishdan qorǵaw ilajların kóriwge májbúr etedi. Qurılıs jumısları keyinirek aymaqtı abadanlastırıwda paydalanıw ushın.
Aymaqtı tayarlawdıń quramalı sharayatında sel suwi menen suw basıwı múmkin bolǵan jaylardı turaqlı túrde toltırıw, jarlardı toltırıw yamasa ımaratlardı, kóshelerdi, koridorlardı hám taǵı basqalardı jaylastırıwǵa tosqınlıq etetuǵın biyikliklerdi kesiw arqalı ámeldegi relyefti tupten ózgertiw kerek bolıwı múmkin.. Usınıń menen birge, qulama qarlar hám shógiwler, er ústi aǵıslarınıń aynıwı, er astı suwi rejimi hám aymaqlardıń batpaqlanıwına alıp kelmaytuǵın er massalarınıń sonday jaylasıwın támiyinlew kerek. Bul jaǵdaylar jarlardı toltırıwda hám aymaqlardı hádden tıs ızǵarlawda bólek áhmiyetke iye. Vertikal joybarlaw ushın dizayn sheshimlerin islep shıǵıwdan aldın er relyefin hám ilgeri sanap ótilgen basqa tábiy faktorlardı tereń úyreniw kerek. Jay hám imaratlardı qurıwdan aldın vertikal joybarlaw boyınsha islerdi orınlaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Relyefti úyreniw, onı qóllaw hám ózgertiw. Rawajlanıp atırǵanda bas penenjobalar xalıq punktleri, olardıń aymaqların tolıq joybarlaw hám rawajlandırıw joybarları, relefning tábiyaatı úlken áhmiyetke iye bolıp atır. Relyef qásiyetlerin kem bahalamaslik yamasa nadurıs paydalanıw joybarlıq sheshimlerdiń quramalılasıwına, qurılıs jumıslarınıń bahasınıń asıwına hám birpara jaǵdaylarda ımaratlar hám imaratlardı jaylastırıw, transport hám piyadalar háreketin shólkemlestiriw, sanitariya -gigiyena qaǵıydalarına ámel qılıw ushın qolaysız sharayatlar jaratılıwma alıp keledi. hám gigienik jasaw sharayatları hám jaqsılaw. Aymaqtıń relefi kóbinese qalanıń sırtqı kórinisin jáne onıń aymaqlıq rawajlanıwı ushın sharayatlardı belgileydi. Terminologiyaniń qabıl etilgen joybarlaw ámeliyatına kóre, qala jaylasqan orınnıń relyefi ( turar -jay) tómendegi túrlerge bólinedi:

1) tegis - tóbelikler hám jarlarsız jerdiń hálsiz kórsetilgen tegis maydanı (mısalı,Sankt-Peterburg);

2) orta - tóbelikler, kishi oypatlıqlar hám tereńlikler menen (mısalı, Moskva);
3) quramalı - anıq tik qaptal bag'irlari hám tóbelikler menen (mısalı, Kiev).
Relyef geodezik izertlew jolı menen anıqlanadı hám planda gorizontallarda suwretlengen, olar bir-birinen teń aralıqta jaylasqan gorizontal tegislikler menen kesilisiwdiń shártli proektsiyalari. Hár bir gorizontal sızıq bólek-bólek birdey biyikliktegi noqatlardı baylanıstıratuǵın sızıq bolǵanlıǵı sebepli, hár túrlı biyikliktegi gorizontallar rejede kesesiwi múmkin emes. Gorizontallarda olardıń bálentligi jazılǵan - tolıq noldan (Boltiq teńizi) esaplanǵan tolıq belgiler. Bunday maǵlıwmatlar bolmasa, sirt dástúriy túrde qabıl etilgen dárejeden tegislenedi hám biyiklikler salıstırmalı dep ataladı. Bálentligi boyınsha qońsılas gorizontallar arasındaǵı parq relyef kesiminiń bálentligi yamasa kontur sızıqlarınıń qádemi dep ataladı hám plandaǵı olar arasındaǵı aralıq baslanǵısh dep ataladı. Erning túsiw múyeshi birdey bolǵan sırtında konturlar arasındaǵı aralıqlar teń boladı. Tegis topografiya menen konturlar arasındaǵı aralıqlar úlken boladı hám qıyalıqtıń tikligi asqanı sayin olar azayadı.
Proektlestiriw basqıshlarına hám soǵan uyqas penentúrde joba masshtabınıń artıwına qaray, relyef suwretiniń detali ózgeredi. Qalalardı joybarlaw hám rawajlandırıwdıń tolıq joybarların islep shıǵıwda 1: 2000 masshtablı hám gorizontal qádemi 0, 5 yamasa 1 m hám taǵı basqa (M 1: 500) bolǵan topografikalıq jobalardan paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı (1-súwret). 1-suwretde relyefdiń túrli sharayatları konturlarında sáwlelendirilgen aymaq jobası kórsetilgen. Rejeden kórinip turıptı, olda, kontur sızıqlarınıń belgileri biyikliktiń tómenlewi yamasa 1 m qádem menen jatqızılǵan. Oqlar sirt janbawırlarınıń baǵdarların kórsetedi, olardıń eń úlkeni arasındaǵı eń qısqa aralıq menen belgilenedi. konturlar (olar ushın normal boylap ). Sonlıqtan, relef sharayatı tiykarınan qıyalar hám olardıń baǵdarları menen xarakterlenedi. Qıya - bul eki bólek noqat arasındaǵı biyiklik ayırmashılıǵınıń olar arasındaǵı aralıqqa qatnası (2-súwret).

2-súwret. Qıya onlıq procentlerde hám ppm (% o) (mıńlıq ) menen ańlatpalanadı. Mısalı : i = 0, 01 i = 1% yamasa i = 10% p ga tuwrı keledi. Kóbinese ámelde -10% . Tábiyaatda tegis er ústleri kemnen-kem ushraydı, suw-batpaqlardan tısqarı. 1-suwretde relyefdiń jobası tereńlikler, tóbelikler, jarlıqlar hám tegisliklerdiń bar ekenligi menen xarakterlenedi.Taw dizbeleriniń eń bálent sızıqları bóliniwshi sızıqlar bolıp, er ústi suwining aǵıwı talveg dep atalatuǵın jarlıqlar hám tereńliklerdiń eń tómen bólimlerinde tóplanǵan. Sızıqlar yamasa suw háwizleri joba boyınsha kontur sızıqları (qıyalıq baǵdarı boyınsha ) birin-ketin qabarıqlıǵı menen, boslıqlar yamasa talveglar bolsa oyıqlıǵı menen xarakterlenedi. Suw háwizleri hám talveglarning tábiyaatı eń bálent hám eń tómen biyiklikler arasındaǵı parq, málim aymaqlarda kontur sızıqlarınıń chastotası hám olardıń bóylama qiyaligi hám qıyalıq hám qaptal bag'irlarining tikligini xarakteristikalaytuǵın qabarıq yamasa oyıqlıq dárejesi menen belgilenedi. Tez-tez ushraytuǵın kontur sızıqları, yaǵnıy. rejede olar arasındaǵı aralıqlardıń azayıwı bul aymaqlarda qıyalardıń kóbeyiwin hám kontur sızıqlarınıń jińishkelashi olardıń azayıwın kórsetedi. relyefti gorizontallarda perpendikulyar boylap úyreniwdi ańsatlastırıw ushın olarǵa bergstrokelar qollanıladı - qıya baǵdarın relyefdiń túsiwine qaray kórsetetuǵın kishi sızıqlar.

Qolaysız hám ásirese qolaysız relef sharayatları taypaları relyefti sezilerli dárejede ózgertirgen halda vertikal joybarlaw ushın arnawlı ilajlardı, qollap-quwatlaw diywalların, qaptal bag'irlarini, tekshelardı hám basqalardı ornatıwdı talap etedi.
Aymaqtıń relefi kóp tárepten kósheler tarmaǵınıń joybarlaw quramın hám sol sebepli qala rejesin aldınan belgilep beredi. Kósheler tarmaǵın jatqızıw ushın eń qolay relef qıyaları 5-60% o, tiykarǵı kósheler ushın - 5-80%, turar -jay kósheleri hám kirisiw jolları ushın - olardıń klassifikaciyaına qaray. Qıyın relef sharayatında kóshe hám jol marshrutin ush sxema boyınsha proektlestiriw múmkin.
Eń úlken qıya boylap - kontur sızıqları boylap, geyde xalıq punktleriniń bólek noqatları arasındaǵı eń qısqa aralıqlardı jaratıw kerek boladı. Bul sxemaǵa kóre, uzınlamasına yamaqlar eń úlken bolıp qaladı hám tek turar -jay kóshelerinde hám qısqa uzınlıqtaǵı jergilikli jollarda paydalanıw múmkin. Bunda qıyalıq 80% o den, taw sharayatında bolsa -100% o den aspawı kerek.
Eń kishi qıyalıqta - konturlar boylap. Bul sxema tiykarǵı kósheler hám úlken tirbandlikdagi jollar ushın eń sáykes keledi. Bul kóshediń keri táreplerine jatqızılǵan ımaratlar túrli biyikliklerde jaylawmasligi ushın transvers penenprofildi tegislew ushın topıraq jumısların islep shıǵarıwdı talap etedi. Geyde qollap-quwatlaw diywalları yamasa qıyalardı ornatıw kerek boladı.
Qiyiq túrde gorizontalǵa, yaǵnıy. birinshi hám ekinshi sxemalardıń kombinatsiyası. Bunday halda, biyiklik belgileriniń ayırmashılıǵı arasındaǵı aralıqtı asırıw arqalı kerekli qıya payda boladı.
Jerdin’ sezilerli qıyaları menen (tawlıq sharayatta ) ımaratlar teraslarda jaylastırılıwı kerek, jol hám kósheler tarmaǵı serpantinlar boylap gúzetiliwi kerek (3-súwret). vertikal jaylasıw aymaqtı abadanlastırıwǵa sezilerli tásir kórsetedi, usınıń menen birge eń zárúrli ilajlardan biri er ústi suwi aǵımın támiyinlew hám drenaj hám kanalizaciya trubaların jatqızıw qolaylıgini támiyinlew bolıp tabıladı.
Sonı este tutıw kerek, drenaj hám iplaslı kanalizaciya jabıq (er astı ) tarmaǵı normal islewi ushın tiyisli qıyalardı talap etetuǵın basımsız, tartısıw imaratları qatlamına kiredi. Bul minnetlemelerdi kem bahalamaslik qosımsha quramalı hám qımbat jasalma imaratlardı (sifonlar, suw ótkeriwshileri, nasos stanciyaları ) qurıw zárúrligiga alıp keledi. Xalıq punktlerinde er astı trubaları ádetde kósheler hám jollar boylap jatqızılǵanlıǵı sebepli, jol hám kósheler tarmaǵınıń vertikal sxemasın proektlestiriw transport talapları menen bir qatarda olardı kompleks qurıw ushın zárúr shárt-shárayatlardı támiyinlewi kerek.
Jer ústi suwi aǵımın támiyinlew shártleri kóshelerdiń minimal bóylama qıyaların 5% o hám esaptan tısqarı jaǵdaylarda monolit jol qatlamı (asfalt -beton, tsement-beton ) menen - keminde 4% ornatıw zárúr ekenligin aldınan belgileydi. Maksimal uzınlamasına qıya kósheler hám jollardıń taypaların esapqa alǵan halda olarda joybar tezliginde háreketleniwdiń qolaylıǵı hám qawipsizligin támiyinlew ushın ornatıladı.

3-súwret. Serpantin jol bólegi

L - hawa liniyasi; L 1 -L 4 - islep shıǵılǵan jol marshrutining uchastkaları ; O - búklem múyeshiniń joqarı bólegi; K - serpantin kesimindegi tiykarǵı iymek sızıq ; K - teris iymek sızıqlar ; r - iymek sızıqtıń radiusı ; C - iymek sızıqlar arasına qosımshalar;

Qaǵıyda sipatinda, qalalar, bólek rayonlar hám uchastkalar aymaǵınıń vertikal rejesin islep shıǵıwdan aldın kósheler hám jollar tarmaǵınıń vertikal sxeması ámelge asıriladı, bunda aymaqtı shegaralaytuǵın sızıqlarǵa dizayn (qızıl ) belgiler qóyıladı. kóshe yamasa joldıń eki tárepinde jaylasqan, " qızıl sızıqlar" dep ataladı... Onı rawajlandırıw hám jaqsılaw ushın " qızıl sızıqlar" ga tutasǵan aymaqtıń vertikal jobası yo'naltiruvchi dizayn (qızıl ) belgilerge májburiy silteme menen islep shıǵılǵan.