Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

25-§. Belok quramı. Beloktıń dúzilisi
 
Hár bir tiri organizmde kóplegen hár túrli beloklar boladı. 
Sonıń menen birge, hárbir túrde tek onıń ózine tán, óz aldına 
beloklar boladı. Hár qıylı haywan túrlerinde birdey wazıypanı 
atqaratuǵın beloklardıń ózi de bir-birinen ajıraladı. Mısalı, 
barlıq omırtqalı haywanlar — balıqlar, suwda hám qurǵaqlıqta 
jasawshılar, quslar, sút emiziwshilerdiń eritrocitlerinde gemo-
Beloktıń elementarlıq quramı haqqında maǵlıwmat beriń.
aminokislotalar qanday toparlardan dúzilgen?
aminokislotalar óz ara qaysı shınjır esabınan birigedi?
aminokislotalardıń qásiyeti haqqında maǵlıwmat beriń.
1.
2.
3.
4.
eger belok molekulası quramında 250 aminokislota bolsa, 
bul belok molekulasında neshe peptid baylanıs boladı?
Tómendegi kestede berilgenlerden sáykes juwaplardı juplap 
kórsetiń.
1.
2.
http:eduportal.uz

---

67
TIrISHIlIk PrOCeSlerINIŃ XIMIYalÍQ TIYkarlarÍ
III BÓlIM
globin belogı boladı, ol barlıq haywanlarda birdey wazıypanı 
atqaradı, yaǵnıy kislorod tasıydı. Biraq, hárbir túrdegi haywan-
nıń ózine tán, óz aldına dúzilisi hám qásiyetleri jaǵınan basqa 
haywanlardıń gemoglobininen ajıralatuǵın gemoglobini bar.
Beloklardıń sonday dárejede hár qıylı bolıwın túsindirip 
beriw ushın beloklardaǵı aminokislotalardıń quramı, aminokis-
lota saqıynalarınıń sanı, polipeptid shınjırında tártiplenip barıw 
tártibi jaǵınan bir-birinen ajıralıwın esapqa alıw kerek.
Bir aminokislotanıń úlkenligi 0,35—0,37 nm ǵa teńligin 
esapqa alatuǵın bolsaq, anıq, birneshe júz aminokislota qaldı-
ǵınan dúzilgen belok makromolekulası uzınlıǵı birneshe onlap 
nanometrlerge barıwı múmkin edi. Biraq, belok molekula-
larınıń ólshemleri birqansha kishi. Olardan ayırımlarınıń 
diametri 5—7 nm keletuǵın sharikler kórinisinde boladı. Belok 
polipeptid shınjırı belgili bir nızam tiykarında buralǵan, belgili 
bir kóriniste toplanǵan. Belok molekulasınıń dúzilisin tolıq 
túsindirip beriw ushın onıń birlemshi, ekilemshi, úshlemshi 
dúzilislerin biliw kerek. Bulardan birinshisi eń ápiwayısı poli-
peptid shınjırı, yaǵnıy peptid baylanısları menen óz ara bayla-
nısqan aminokislotalar shınjırınan ibarat. Bul dúzilis beloktıń 
birlemshi dúzilisi dep ataladı. Birlemshi dúziliste aminokislotalar 
óz ara peptid baylanıs arqalı birikken boladı. Polipeptid shınjırı 
kóbinese tolıq hám biraz spiral bolıp burıladı. Bul beloktıń