Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

Fagocitoz.
Organikalıq zatlar, mısalı beloklar, polisaxaridler 
hám qattı bóleksheler kletka ishine fagocitoz jolı menen óte
-
di (grekshe «fageo» — jew, as sińiriw degen sózlerden alınǵan). 
Fagocitozda plazmatikalıq membrana tikkeley qatnasadı. klet
-
ka membranasınıń ústingi bólimine qandayda bir qattı bólek
-
she tússe sol jerde membrana oyıq (oyıqsha) payda etip, bólek-
sheni qorshap aladı. Membrana menen qorshalǵan halda bul 
bólekshe kletka ishine ótedi. kletkada as sińiw vakuolası pay
-
da boladı hám kletkaǵa ótken organikalıq zat sińedi. Fago-
citoz haywanat dúnyasında keń tarqalǵan. Mısal ushın, amy
-
oba fagocitoz jolı menen azıqlanadı. leykocitler de fagocitoz 
qásiyetine iye. Ósimlikler, bakteriyalar hám kók-jasıl suw otları 
klet kalarınıń diywalı tıǵız hám qalıń bolǵanı ushın fagocitozǵa 
qarsılıq etedi. Sol sebepli olarda fagocitoz ámelge aspaydı.
Pinocitoz.
Hár qıylı zatlardıń eritpe halında mayda tam
-
shı túrinde kletkaǵa kiriwi bolıp tabıladı. Suyıqlıqtıń mayda 
tamshı kórinisinde jutılıwshı ishiw hádiysesine uqsaydı. Sonıń 
ushın bul hádiyse 
pinocitoz
(grekshe «pino» — ishemen degen 
sózden alınǵan) delinedi. Suyıqlıqtıń membrana arqalı ótiwi de 
fagocitozǵa uqsaydı. Pinocitoz tábiyatta keń tarqalǵan bolıp, 
bakteriyalar, zamarrıqlar, ósimlik hám haywanlar kletkasın
-
da ámelge asadı. Fagocitoz hám pinocitoz endocitozǵa mısal 
boladı.
endocitozǵa keri process ektocitoz bolıp tabıladı («ekto» —
sırtqı degen mánisti ańlatadı). ektocitozda citoplazma vak
-
uolası ishinde sińbey qalǵan zatlar membrana arqalı sırtqa 
shıǵarıladı. Plazmatikalıq membrananıń jáne bir wazıypası kóp 
kletkalı organizmniń toqımasında kletkalar ortasındaǵı bay
-
lanıstı támiyinlew bolıp tabıladı. Bul birinshiden, júdá kóp 
búrmeler hám ósimteler payda etiw hám ekinshiden, kletkalar 
tárepinen kletkalar aralıq boslıqtı toltırıwshı júdá tıǵız birik
-
tiriwshi zatlardı ajıratıw menen ámelge asırıladı. 
Ósimlik kletkası da tap sonday haywan kletkası sıyaqlı ci
-
toplazmalıq membrana menen qaplanǵan boladı. Biraq, bun
-
nan basqa haywanlar kletkasında ushıraspaytuǵın cellyuloza
-
dan ibarat qalıń kletka qabıǵına da iye. kletka qabıǵında ar
-
http:eduportal.uz

---

38
KletKa haqqÍndaǵÍ tálImat
II BÓlIm
nawlı tesiksheler bolıp, qońsı kletkalardıń endoplazmalıq torları 
bir-biri menen tutasqan boladı.
Zamarrıqlardıń kletkaları da tap sonday ósimlik kletkaları 
sıyaqlı kletka qabıǵı menen qaplanǵan. Biraq, olar cellyuloza 
emes, al xitin sıyaqlı zatlardan ibarat.
Citoplazma.
kletkanıń tiykarǵı quramlıq bólimi bolǵan cito-
plazma sırtqı ortalıqtan plazmalıq membrana menen ishinen 
bolsa yadro qabıǵı menen ajıralıp turadı. Citoplazma kletka-
lardıń yarım suyıq halındaǵı ishki ortalıǵı bolıp tabıladı. Cito-
plazmada organoidlar, kiritpeler, sonday-aq, kletka skeletin 
payda etetuǵın mayda-mayda tútiksheler hám jipler jaylasqan 
boladı. Citoplazma tiykarǵı zatınıń quramında beloklar kóp 
boladı. Tiykarǵı zat almasıw procesleri citoplazmada boladı. 
Citoplazma barlıq organoidlardı bir pútin etip birlestiredi hám 
kletka iskerligin támiyinlep baradı. Citoplazma organoidların 
ulıwmalıq hám jeke, membranalı hám membranasız orga-
noidlarǵa ajıratıwǵa boladı. Ulıwmalıq organoidlar orga-
nizm quramındaǵı barlıq kletkalarda ushırasadı. Olarǵa mito-
xondriya, kletka orayı, goldji kompleksi, ribosoma, endo-
plazmalıq tor, lizosoma, plastidalar mısal boladı.