Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

10-§. Kletkanı úyreniw usılları
1.
kletkanıń ashılıw tariyxı haqqında maǵlıwmat beriń.
2.
kletka teoriyasınıń tiykarǵı qaǵıydaları haqqında
maǵlıwmatlardı aytıp beriń.
3.
kletka teoriyasınıń biologiya pániniń rawajlanıwı ushın
qanday áhmiyeti bar?
4.
Ózbek ilimpazlarınan kimler kletka tarawında izert-
lewler alıp barǵan?
http:eduportal.uz

---

32
KletKa haqqÍndaǵÍ tálImat
II BÓlIm
16-súwret
. 
Jaqtılıq mikroskopı 
17-súwret
. 
Elektron mikroskop
Elektron mikroskopiya usılı
. Házirgi waqıtta kóriw múm
-
kinshiligi eń joqarı esaplanǵan ásbaplardan biri elektron 
mikroskopı bolıp tabıladı. Olar kórinisti 200 000 ese úlkey-
tip kórsetedi. Bunda úyrenilip atırǵan obyekttiń kórini
-
si jaqtılıq nurlarında emes, al elektronlar aǵımı járdeminde 
payda etiledi.
elektron mikroskop járdeminde kletkanıń júdá názik dúzilis
-
lerin anıqlawǵa boladı. Onıń járdeminde ribosomalar, endop-
lazmatikalıq tor, mikronayshalar ashılǵan. keyingi jılları elek
-
tron mikroskoptıń jeti listiriliwi nátiyjesinde úsh ólshemli kórin
-
isler, yaǵnıy strukturalardıń keńislik kórinislerin alıwǵa muwapıq 
boldı (17-súwret). 
kletka quramındaǵı hár túrli ximiyalıq zatlardı anıqlaw 
ushın 
citoximiyalıq
usıllarınan keń paydalanıladı. Bunıń 
ushın hár túrli boyawlar qollanıladı. Olardıń járdeminde klet
-
ka quramındaǵı beloklar, nuklein kislotalar, maylar, uglevodlar, 
vitaminler, metall duzlarınıń tek muǵdarın ǵana emes, al klet
-
kada jaylasıwın da anıqlawǵa boladı. Bul usıl kletkanıń ximi
-
yalıq quramı hám onda bolıp ótetuǵın bioximiyalıq proceslerdi 
úyreniwge járdem beredi. 
Tiri organizmlerdiń organ hám toqımaların maydalap (bird
-
ey massa payda bolǵanınsha), olardan 
centrifugalaw
usılı járde
-
minde kletkanıń organoidların bólek-bólek halda (yadro, xloro
-
http:eduportal.uz

---

33
kleTka HaQQÍNdaǵÍ TÁlIMaT
II BÓlIM
3. Biologiya, 9-klass.
plast, mitoxon driya, ribosoma) ajıratıp alınadı hám olardıń qási
-
yetleri úyreniledi. 
demek, kletkanı úyreniwde hár túrli usıllardan paydalanıwǵa 
boladı. Olar járdeminde kletka haqqında júdá kóp qızıqlı maǵ-
lıwmatlar alınǵan.