Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta

5. Sawat úyretiwdiń tayarlaw dáwiri jazıw sabaqlarında zamanagóy usıllardan paydalanıw.
Balalardı oqıw hám jazıwǵa úyretiw dáwirinde sawat ashıw sabaqlarınıń durıs shólkemlestiriliwi zárúrli áhmiyetke iye. Analitikalıq-sintetikalıq ses metodında oqıw hám jazıw sabaqları bir waqıtta, parallel alıp barıladı. Bir saatta ses-hárip úyrenilse, keyingi sabaqta sol dawıstı ańlatıwshı háriptiń jazılıwı uyretiledi, hár eki túrdegi sabaqtı durıs analiz qılıw ushın tómendegilerge itibar beriledi:
1. Tálimniń didaktikalıq táreplerine itibar berilip, onı sońǵı jetiskenlikler menen toltırıp barıw.
2. Oqıwshılardıń jas hám fizialogiyalıq táreplerine itibar beriw.
3. Olarda ǵárezsiz iskerlikti rawajlandırıw jumısların keń qollaw.
4. Oqıw hám jazıwdıń tıǵız baylanıslılıǵına itibar beriw.
5. Álipbe hám oǵan qosımsha materillardan ónimli paydalanıw.
Sawat ashıw dáwiri oqıtıwshı ushın da, oqıwshı ushın da oǵada juwapkershilikli dáwir bolıp olardan kúsh-ǵayrat, bilim talap etedi. Bul dáwirdegi sabaqlar qansha qızıqlı hám tásirli shólkemlestirilse balanıń sawatın ashıw sonsha ańsat boladı, olardıń oqıwdı úyreniwge bolǵan qızıǵıwshılıǵı artadı. Bunıń ushın muǵallimler balada motiv payda etiw hám onı rawajlandırıwǵa itibar qaratıwı kerek. Motiv insandı qandayda bir is-háreketke iytermelewshi, shaqırıq, túrtki. Motiv balada bilim alıwǵa qızıǵıwshılıq oyatadı. Oqıtıwshılar bunnan sheberlik penen paydalanıwı hám oqıwshılarǵa beriletuǵın ózbetinshe jumıslar sistemasın islep shıǵıwı kerek.
Motiv payda etiwde bilimlendiriwge tiyisli oyınlar da zárúrli áhmiyetke iye boladı. Sebebi 6 -7 jaslı balalar turmısında mektep dáwiri birqansha quramalı dáwir esaplanadı. Bala jańa jámáát-mektep jámáátine kirip baradı, endi sol jámááttiń tiykarı ekenin seziwge, intizamǵa, jańa sharayatqa beyimlesiwge májbúr boladı.
Bala kishi bolıwına qaramastan onıń atqaratuǵın jumısları kóp. Bular mektep, oqıw, úy wazıypaların orınlaw, quramalı wazıypalardı orınlaw hám basqalar.
Tiykarǵısı oyınnan mektepke, kúndelik májbúriy hám uzaq miynetke ótiw bala turmısında túp burılıs bolıp tabıladı. Bul bolsa júdá qıyın; hátte mektepke shekem tárbiya mákemelerinen balalarǵa da bul ańsat emes. Úyden mektepke kelgen balalar ushın taǵı da qıyın esaplanadı. Ásirese 40 -45 minutlıq sabaqta otırıw, tıńlaw hám tapsırmalardı orınlaw intellektual miynet balanı tez sharshatadı, bala oqıwında mektepten suwıp ketiwi múmkin.
Sonıń ushın da oqıtıwshılar bala iskerligin qızıqlı shólkemlestiriwge umtılıwları motiv payda etiw hám onı rawajlandırıwǵa háreket etiwi kerek.
Motiv óz-ózinen payda bolmaydı. Onı balalar jasına psixologiyalıq qásiyetlerine say didaktikalıq oyınlar hám óz betinshe jumıslar qurallarına teoriyalıq bólimler ańsat qabıllanadı; oqıwshılardıń bilim alıwǵa qızıǵıwshılıqları artadı.
Házirgi kúnde tálim processinde interaktiv usıllar, innovaciyalıq texnologiyalar, pedagogikalıq hám informaciya texnologiyalardı qollawǵa bolǵan qızıǵıwshılıq kúnnen-kúnge kúsheyip barmaqta. Bunday usıl oqıwshılardı tayar bilimlerdi ózleri izlep tabıwına, ǵárezsiz úyrenip analiz etiwine, hátteki juwmaqlardı da ózleri keltirip shıǵarıwǵa úyretedi. Oqıtıwshı bul proceste shaxstı rawajlanıwı, qáliplesiwi, bilim alıwı hám tárbiyalanıwına sharayat jaratadı. Usınıń menen bir qatarda basqarıwshılıq, baǵdarlawshılıq funkciyasın atqaradı. Bilimlendiriw processinde oqıwshı tiykarǵı figuraga aylanadı.
Sabaqlarda jańa pedagogikalıq texnologiyalar sonday dúziliwi kerek, bunda klastaǵı barlıq oqıwshılar aktivlesiwi zárúr, yaǵnıy sabaq ótiw processinde oqıw materiallarınıń málim bir bólegi oqıwshılar tárepinen ǵárezsiz úyreniledi, sońınan klasta hár tárepleme talqılanadı. Oqıtıwshı oqıw processi shólkemlestiriwshisi, basshısı, qadaǵalawshısı da bolıp tabıladı. Oqıwshınıń klasta ózin erkin seziwi hám oqıw iskerligi onı emocional tárepten qanıqtırıwı kerek, áne sonda ǵana ol óziniń pikirlerin erkin bayanlay aladı. Jańa pedagogikalıq texnologiyalar hár túrli bolıp, qaysı metodtı tańlaw oqıtıwshınıń ótip atırǵan teması, sabaqtıń maqseti hám wazıypalarına baylanıslı.
Olardan interaktiv shınıǵıw - oqıtıwshı hám oqıwshılar óz-ara aktiv qatnasatuǵın shınıǵıw, sheriklikte ámelge asatuǵın process.
Interaktiv metodlardıń qollanıwı sabaqlarda eriksiz psixologiyalıq oyın yamasa jarısqa aylandırıp, joqarıda tilde alınǵan bos oqıwshılardı da bir az bolsada, óz pikirlerin keń jámiyetshilikke bildiriwg, ulıwma klassta bolıp atırǵan tartıslarǵa biyparq bolmawdan, aktiv qatnasıwǵa iytermeleydi. Oqıwshılardı aktivlestiriw ushın sabaq processinde qollanılatuǵın usıllardı durıs tańlaw hám sorawlardı anıq dúziw úlken nátiyje beredi. Bunıń ushın sabaqqa, temaǵa qoyılǵan maqset anıq belgilenip, sol maqsetke erisiw jolı, usılı puxta kórip shıǵılıwı kerek. Solay eken, oqıtıwshı hár bir paydalanatuǵın interaktiv usıl oqıwshıǵa ne beriwin aldınan kóre alıwı hám sabaqtı durıs shólkemlestoiriwi kerek. Demek, siz qollanbaqshı bolǵan interaktiv usılın kórip bolǵannan soń, ózińizge kerekli súwret, tarqatpa material kórgezbelerden keregin qırqıp alıp konvertga salıp qoyıwıńız, temalardı úyretiwde isletiwińiz múmkin.
Interaktiv metodlardan paydalanıp ótkende tómendegilerge itıbar beriw kerek.
l. Oqıwshılar jumıstı orınlaw ushın bilim, tájriybe, kónlikpege iye ekenligine isenim payda etemen.
2. Toparda tómen oqıwshılar hám bilimi kúshli oqıwshılar teń bolıwına itibar beremen.
3. Jámáát bolıp úyreniw yamasa talqılaw waqtında shawqım boladı, buǵan itibar bermeymen.
4. Hár bir topardıń jumısına itibar beremen, kerek bolsa járdem beremen.
5. Ǵárezsiz pikir hám ideyalardı alǵıslap, xoshametlendiremen.
6. Toparlarǵa mudamı anıq túsinikler beremen. Wazıypanı tez atqarǵan toparǵa qosımsha tapsırma tayarlap qoyaman.
7. Toparlarda islep atırǵanda olardı baqlayman, esitemen. Passiv oqıwshılardı qızıqtırıp temaǵa tartıwǵa háreket etemen.
Interaktiv metod klasta ótiletuǵın temalar maydanınan mashqalalı jaǵdaylardı talqılawda, "Intellektual hújim", "Kishi toparlarda islew", "Múyeshler metodı", "Kubikler" báseki arqalı olardıń sheshimin tabıwda jaqınnan járdem beredi.
Aqılıy hújim - mashqalalardı sheshiwde keń qollanılatuǵın nátiyjeli metod bolıp tabıladı. Ol qatnasıwshısılardı óz qıyalları hám dóretiwshiliklerinen paydalanıwǵa iytermeleydi. Ol berilgen hár qanday mashqalaǵa kóp sanlı durıs sheshimler tabıwda járdem beredi. Aqılıy hújim mashqala sheshimin tabıwda alternativlerin anıqlawǵa járdem beredi. Sabaq shınıǵıwlarında ótiletuǵın temanı, hár qıylı táreplerin, qırların, qarama-qarsılıqların kórsete alıw, klass oqıwshılarınıń ǵárezsiz pikirlew qábiletlerin qáliplestiriw, óz-ara báseki júrgiziw, baylanısqa shaqırıw, múnásibet bildirip, qorǵay alıw, sabaqtıń juwmaǵında temanıń oqıwshılar tárepinen qalay qabıl etilgenligin, ózlestirilgenligin biliw, bahalaw maqsetinde bul metodtı qollaw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Bul sabaqtıń maqseti - birgelikte oqıtıw járdemlesiwshi stilistik jollar, yaǵnıy oqıwshılardıń jámáátte oqıtıw jolı menen bilim alıwları tuwrısında oyda sawlelendiriw beriw bolıp tabıladı.
Kishi toparlarǵa bolıw metodikası - oqıtıwshı tájiriybesi, uqıbı, dóretiwshilik jantasıw tiykarında hár qıylı usıllar tiykarında bolıwı múmkin. Mısalı: klass oqıwshıların qapa qılmaw, kemsitpew, olardı estetikalıq talǵam kózqarasınan, kelispewshiliksiz, toparlarǵa bolıw maqsetinde hár qıylı rawajlandıratuǵın oyınlar tiykarında yamasa mısalı ; 6 túrli reńde, reńli qaǵazdan hár túrli formada, kishkene kólemde, klass oqıwshılarınıń jámi sanın esapqa alǵan halda, aldınan kespe forma (sheńber, úshmúyeshlik, tórtmúyeshlik, besmúyeshlik hám taǵı basqa ) tayarlap qoyıladı. Kespe forması oqıtıwshı uqıbına baylanıslı, hár túrlı formada bolıwı múmkin. Tayarlap qoyılǵan reńli kespe sırtqı kórinislerdi oqıwshılarǵa tarqatıladı (bul halda hár-bir oqıwshı, qálegen túrde ózi qálegen reńdegi kespe formasın tańlap aladı). Oqıwshılar tańlap alǵan kespe formadaǵı reńler tiykarında oqıtıwshı, oqıwshılardı ańsat ǵana toparlarǵa ajıratıp aladı. Mısalı:
Aq reń 1 - topar
Jasıl reń 2 - topar
Kók reń 3 - topar
Qońır 4 - topar
Sarı reń 5 - topar
Qızıl reń 6 - topar
Interaktiv metodlardan paydalanıp sabaq ótiwde:
Oqıwshılar jumıstı orınlaw ushın bilim, tájriybe, kónlikpege iye ekenligine isenim payda etiń.
Toparlarǵa bóliwde oqıwshılarǵa "qısım" kórsetpeń.
Hár qanday sharayatta da toparlar menen jıllı múnásibette bolıń. Topar aǵzaların baqlań.
Jámáát bolıp úyreniw yamasa talqılaw waqtındaǵı shawqımǵa iykemlesiw ushın tayarlıq kóriń. Bahalaw hám xoshametlew sistemasıńız toparlar jumıslarına qanday tásir kórsetiwi haqqında oylap kóriń. Tabıslı topar jumıs ushın toparǵa sıylıq tayarlań (múmkinshilik dárejesinde). Toparlar ushın berilgen wazıypanıń atqarılıwına jeterlishe waqıt beriń. Basqa toparlarǵa salıstırǵanda wazıypasın erterek bergen topardı bánt qılıw jolların oylap kóriń. Ǵárezsiz pikir hám ideyanı alǵıslań.
Interaktiv metodtan paydalanıwdıń maqseti: oqıwshılarda juwap beriw, sezimin rawajlandırıw, báseki, erkin pikirlewge tiykarlanǵan oylaw tárizin qáliplestiriwden ibarat esaplanadı. Házirde keń qollanıp kiyatırǵan, metodlardan biri bul "Klaster" metodı da oqıwshılarǵa qálegen temalar haqqında erkin, ashıq oylaw hám jeke pikirlerdi erkin bayan etiw ushın sharayat jaratıwǵa járdem beredi. Bunda oqıwshılar menen jeke tártipte yamasa topar tiykarında shólkemlestiriletuǵńn shınıǵıwlar processinde paydalanıw múmkin.

alma

shiye
Mısalı doskaǵa Ózbekstan sózi jazıladı hám sheńber ishine alınadı. Balalar túrli pikirler bildiredi hám sheńber átirapına jazadı.



Ózbekstanda pisetuǵın miyweler



júzim

erik



shabdal

qáreli

“Kim - qay jerde?” usılı: Kim - qay jerde usılı barlıq pánlerde qollanılıwı múmkin. Bunda oqıwshılar 30 - 40 bolsa- otırǵan orınlarında 20 - 25 oqıwshı taxta aldında sheńber formasında turıp ámelge asırsa da boladı. Bunıń ushın barlıq oqıwshılar kózlerin jumıp turadı, oqıtıwshı oqıwshılardıń hár biriniń arqasına málim bir sózdi sáwlelendiriwshi sheńber yamasa tórtmúyeshlik formadaǵı qızıl, kók reńlerdegi qaǵazlar japıstırıp qoyadı. Bul reńler tiykarında oqıwshılar sózler payda etedi, sózlerdi sáwlelendiriwshi súwretler diywallarǵa ildirilip qoyıladı. Kózlerin ashıwǵa ruxsat berilgennen keyin, sóylew qadaǵan etiledi. Endi oqıwshılar sóylemesten, ózleriniń arqalarına qanday jazıw ildirilgenin bilmesten xananıń bir jerinen tárepinen ózine orın tabıwı kerek boladı. Oqıwshılar sóylemesten bir-birine járdem berip orınlarn tabadı.

Sawat ashıw dáwirinde oqıwshılar sóylew sesleri, háripler menen ámeliy tanısıp qoymastan, buwınlardan sóz dúziw, sóz hám qısqa gáplerdi oqıw hám jazıwdı úyrenedi.
Sawat ashıwǵa tayarlıq dáwirinde oqıwshılardı tiykarınan sabaq barısında dápterdi qanday qoyıw, ruchkanı qanday uslaw hám sabaq barısında ózin qanday tutıw kónlikpeleri qáliplestiriledi. Bul dáwirde oqıwshılar tez sharshap hám zerigiwi baqlanadı. Bul orında qızıǵarlı oyınlardan paydalanıw oqıwshılardıń mektepke, oqıwǵa bolǵan qızıǵıwların asırıwǵa úlken járdem beredi. Sonı aytıp ótiw kerek, sawat ashıwdıń tayarlıq dáwirinde jazıw sabaqları ushın 4 saat waqıt ajıratılǵan. Bul waqıt ishinde oqıwshılar menen oyınlar arqalı sabaqlardı shólkemlestiriw maqsetke muwapıq boladı. Qızıǵarlı oyınlar 3-5 minut dawam etiwi múmkin.
1-oyın – bul formalardı durıs kóshiriwge baylanıslı. Bunda oqıtıwshı tárepinen tayarlanǵan kórinisler tarqatıladı:
Mısalı:
Bul oyın kóshiriw qaǵıydaların ózlestiriwge járdem beredi.
2-oyın. Oqıtıwshı qálegen haywan súwretin kórsetedi.

Oqıwshılarǵa usı súwretten haywannıń qulaǵın, kózlerin, quyrıǵın bir sızıqqa tegis terip shıǵıwı soraladı.
Bul oyınlar jazıw tájiriybelerin qáliplestiriwge járdem beredi.
3-oyın. Oqıtıwshı hár bir qatar partadan bir oqıwshını taxtaǵa shıǵarıp, keslgen súwretlerden birewin beredi. Súwret alǵan oqıwshılar aldın bul súwretti oqıydı hám dawıslı, dawıssız seslerdi anıqlaydı. Soń súwrettegi miywe formasın taxtaǵa, keyin bolsa dápterine tuwrı sızıq ishine jazadı.

“Tún-kún” oyını.
Oqıtıwshı yamasa oqıwshı taxtaǵa miywe súwretli kartochkalardi bir qatarǵa, ovoch súwretli kartochkalardı bir qatarǵa teredi. Oqıwshılardan shıǵarıp,magnitli taxtaǵa sóz ses reńli sheńberler boyınsha teriledi. Máselen: Kapusta – dawıssız, dawıslı, dawıssız, dawıslı, dawıssız, dawıssız, dawıslı.
Oqıwshılardı eki toparǵa bólip, birinshi topar miyweler súwretlerin jaqsılap baqlawı, ekinshi topar ovoch súwretlerin jaqsılap baqlawı aytıladı. Soń oqıtıwshı “tún” deydi. Balalar kózlerin jumıp, basın parta ústine qoyadı. Súwretler ornın almastırıp bolǵannan “kún” deydi. Balalar basın kóterip, kózin ashadı. Ózgergen súwretler ornın qaysı topar birinshi tawsa, qolın kóteredi.;
Hár bir tawılǵan súwret aytılıp, dápterlerge sheńber, tórtmúyesh formasında jazıp seslerdi qızıl hám kók reńlerge boyaydı.
Bul oqın oqıwshılardı sezgirlikke, shaqqanlıqqa úyretedi. Oqıtıwshı kem waqıt sarıplap, kóbirek nátiyjege erisedi. Kespe súwretler járdeminde hár túrdegi qızıǵarlı shınıǵıw túrlerinen, oyılardan paydalanıw oqıtıwshınıń izleniwin, dóretiwshilik hám sheberlikke baylanıslı.
Sabaq islenbe: