|
4. Jazıwǵa úyretiwde tayarlıq dáwirinde jumıs islew ózgeshelikleri
Tayarlıq dáwirinde oqıwshılar jazıwǵa úyreniwge tayarlanadı. Oqıwshılarǵa birinshiden, jazıw quralları – sharikli ruchka, qálem, túr qálemler, dápter, jazıw úlgisi, olardı uslap tutıw, paydalanıw, gigienalıq talaplardı úyretiwden baslanadı. Ekinshiden, jazıw jumısın júrgiziw ushın, oqıwshılardıń ózin uslap tutıwı, otırıwı, oń, shep qol, olardıń xızmeti túsindiriledi, úshinshiden, jazıw dáwirinde saqlanıwı tiyisli gigienalıq tártip – (jaqtılıq shep tárepten túsiwi, parta oqıwshılardıń boyına sáykes bolıwı, birinshi parta menen taxtanıń arası eń keminde 2 metr, al sońǵı parta 8 metrden qashıq bolmawı, taxtaǵa jaqtılıq durıs túsiwi, taxtanıń tómengi ernegi menen deneniń arası – 15 sm, balalar jazıw isine kiriskende bes minuttan artıq islemewi, jazıw isi menen fizkult minut aralasıp otırıwı, balanı partada tik otırıw, parta menen kókireginiń arası 3-5 sm bolıwı, ayaǵın partanıń kese aǵashına nıq qoyıwı, eki qolı parta ústinde bolıp, bir qolı menen dápterin, ekinshi oń qolınıń úsh barmaǵı menen sharikli ruchkanı uslaw, ruchkanıń ushı menen uslaǵan barmaq arası 2 sm bolıwı, kóz benen dápter arası shama menen 25-30 sm) usaǵan tiykarǵı qaǵıydalar úyreniledi hám bul boyınsha olarǵa kónlikpe payda etiw boyınsha jumıslar islenedi.
Sonıń menen birge, oqıwshılardıń kóriw, esitiw dıqqatı da esapqa alınıwı tiyis. Bul jerde oqıwshılardıń dıqqatın esapqa ala otırıp, dáslepki dáwirde (kónligip ketkenshe) joqarıdaǵı talaplar tez-tez qadaǵalanıp barıladı. Bul oqıwshılardıń tez kónligip ketiwine múmkinshilik beredi.
Bunnan keyin úyretiwdiń ekinshi basqıshı sıpatında jazıwǵa ótiwge boladı. Dáslep, noqat, tik, qıya, iyrek, sopaq sızıqlar, astında, ústinde iymegi, ilmegi bar sızıqlar, dóńgelek, tayın úlgilerdiń sızıqları, shtrixlar sızdırılıp, hár túrli zatlardıń (alma, qıyar, jay, shelek, top, záńgi h.t.b.) súwretlerin salıw jumısları úyretiledi.
Sınawlarǵa qaraǵanda jazıwǵa házirgi waqıttaǵı talap háriplerdiń 65° ta jatıwına itibar beriledi hám talapqa juwap beredi dep esaplanadı. Bul ushın dápter parta ústinde 25° ta jatıwı tiyis.
Jazıw jumısın durıs shólkemlestiriwde, oqıwshılarǵa úyretiwde klass taxtasınıń áhmiyeti úlken. Bul ushın 1-klasta taxta dápter betindegi sızıqqa sáykes sızılıp qoyılǵan bolıwı tiyis.
Jazıwdı úyretiw. Sawat ashıw barısında oqıwshılardan háriplerdi kalligrafiyalıq, orfografiyalıq jaqtan durıs jazıw, sóz ishinde olardı bir-biri menen baylanıstıra alıw talap etiledi. Oqıtıwshınıń jazıwı menen “Jazıw úlgisi” dápteri oqıwshı ushın úlgi boladı. Oqıwǵa hám jazıwǵa kónligiw isi teń alıp barıladı. Qıyın bolǵanına qaramastan sawat ashıwdıń birinshi dáwirinde, birinshi sabaqta ne úyretilse, jazıwda da usılar úyretiledi. Bul dáwirde oqıwshı sesti qalay oqıp úyrense, jazıwdı da solay úyrenedi. Oqıwdıń tezligi menen jazıwdıń tezńigi qatar ósip baradı. Sebebi bala sesti oqıp otırńp jazadı. Al tez oqıp úyrenbegen bala oqıwǵa kóp waq;t jiberedi de, jazıwdıń barısında keyin qalıp qoyadı. Al tez oqıp úyrengen bala, oqıwǵa waqıttı az jumsaydı da, jazıwdı tez ózlestirip aladı. Sonlıqtan, dáslepki sabaqlardan baslap oqıwshılardıń tez, sanalı, durıs oqıwına kóbirek itibar beriw kerek.
Jazıw barısında analitikalıq-sintetikalıq háreketler islenip, dáslepki dáwirde kopiyalaw usılın kóbirek qollanıw menen háriplerdi grafikalıq jaqtan durıs jazıwǵa izbe-izlik penen úyretip barıw talap etiledi. Bul ushın:
Dáslep oqıtıwshı háripti jazıw jolların kórsetedi. Oqıwshılar
oqıtıwshınıń is-háreketine qadaǵalaw jasaydı, “Jazıw úlgisi”ndegi jazıwlar menen salıstırıp otıradı. Dáslep basqa hárip, keyin jazba hárip úlgisi sıpatında elementleri menen jazıp kórsetiledi.
Oqıtıwshı oqıwshılardıń túsingenlik dárejesin qısqa gúrrińlesiw arqalı biliwi
múmkin. “Jazıw úlgisi”ndegi, kitaptaǵı háriplerdi oqıp shıǵadı. Qanday hárip ekenin anıqlaydı.
Oqıwshılardıń jazıw quralların paydalanıwı, baslaw hám tamamlaw jolları
kórip shıǵıladı. “Jazıw úlgisi”ndegi háriptiń ústinen qálem júrgizip kóredi, hawada jazıw procesin de qollanıwǵa boladı.
Endi joqarıdaǵı tayarlıq isinen jazıwǵa ótedi. Oqıtıwshı oqıwshılardıń
jazǵanın qadaǵalaydı. Kemshilikleri bolsa kórsetedi. Úlgi sıpatında taxtada yamasa dápterge jazıp kórsetedi. Ayırım jazıwdı meńgere almaǵan balanıń qasına barıp, onıń qolın uslap, jazdırıp kórsetiwine de boladı.
Keyingi háripti úyrengende dáslepki úyrengen háripleri menen salıstırıp
jazıwdı qollanıw jaqsı nátiyje beredi. Máselen, A menen Á, Í menen I háripleriniń uqsaslıǵı esapqa alınadı.
Dáslep eki háripten turatuǵın sózlerdi buwınlardı jazdırǵanda olardı
baylanıslı jazıp úyreniwge basshılıq etiw hám oqıp otırıp jazıwǵa úyretiwdi este tutıw kerek. Oqıtıwshı: sózge itibar ber hám oqı, esińde saqla, óziń ayt, qaramay jaz, úlgige qarap salıstır, tekser, jazǵanıńdı oqı, - dep eskertip otırıwı kerek.
7. Oqıwshılardıń jazıwdı durıs ózlestiriwi oqıtıwshınıń izbe-izlik penen jumıs islewine de baylanıslı. Dáslep hárip, bir buwınlı sóz, buwın, gáp sistemasın jazıp úyrenedi. Bunda oqıwshılarǵa tanıs sózler, aytılıwı menen jazılıwında ózgesheligi joq sózler boyınsha jumńs islenedi. Kem-kem kónligiwdiń bir qansha qálipleskeninen keyin qısqa tekstler jazıwǵa ótedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
