Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministirligi

II BAP.QUYASH AKTIVLIKTIŃ INSANLARǴA TÁSIRI
2.1 Quyash aktivligi ózgerisleriniń jerdegi turmısqa tásiri.
2000 -2004 jıllar dawamında 11 jıllıq dáwir menen tákirarlanıwshı aktivlikti basınan ótkerganquyash oradagi bir az tınıshlıqtan keyin taǵı 2006 -jıl mart ayınıń aqırı hám aprel sheshe baslarında taǵı tınıshsızlanıp basladı. 14-aprel kúni ana jerimiz keyingi on kúnlik ishindegi úshinshi bar magnit qozǵalańlanishni óz basınan ótkerdi. Buǵan tiykarǵı sebep quyashda júdá úlken jalındıń náwbettegi úzilisi boldı. Nátiyjede quyash óziniń jım-jırt nur taralıw jaǵdayınan shıqtı. 5 aprel birinshi geomagnit qozǵalańlanıw jazıp qoyıldı. 9 -aprel keshte kúshli magnit qozǵalańlanıw Amerika regioniniń tap Kalorido shtatlarına shekem ayqın kóringen Polyus jaqtıların júzege keltirdi.

2.1.1-shizma. Quyash aktivligi ózgeriwi nátiyjesinde jerde júz beretuǵın ózgerisler.
Quyashning úlken jalın alıwı talay waqıttan berli gúzetilmegen quyash daqlarınıń jańa gruppalarınıń payda bolıwı menen baslandı. Olar ishinde 865 cifrlı daqlar toparı úlken ólshemlerdi payda etdi. Quyash óz basınan bir neshe ay aldın aktivliktiń 11- jıllıq dáwirinen shıǵıp jım-jırtlıq dáwirine ótkennen keyingi bul birinshi úlken aktivliktiń asıwı boldı. Payda bolǵan daqlar gruppaları sonday úlken ólshemlerdi payda etdiki olardı ilimpazlarımız náhán planeta bolǵan NEPTUN planetasining ólshemlerine salıstırmoqdalar. Ekenin aytıw kerek quyash aktivliktiń ózgeriwi jerdegi kóplegen hádiyselerge óz tásirin kórsetedi.
Sızılmada quyash aktivligi ózgeriwi nátiyjesinde jerde júz beretuǵın birpara ózgerisler kórsetilgen. Quyashdagi bunday ózgerisler jerdegi kóplegen hádiyselerge:
Jerdegi epidemiologik jaǵdayǵa hár qıylı tábiyǵiy apatlar kelip chikishiga Tayfunlar, jer qıymıldawlar, ob - hawa ınjıqlıqları, avtomibil hám temir jollar daǵı avarıyalar sanına, sezilerli tásir kórsetedi. Bunday túrdegi bálelerdiń jedellashuvi quyash aktivligi dáwirine to'gri keledi. Insanlar ortasında birpara keselliklerdiń rawajlanıwı da quyash aktivligi menen baǵlıqlıǵı anıqlanǵan. Biz da quyash daqların turaqlı baqlawlarında qatnasıp, shaxrimizda júz bolıp atırǵan birpara ózgerisler menen quyashdagi ózgerisler baylanıslılıǵın anıqlaganmiz. Ilimpazlarimizning anıqlawlarınsha hám ótkerilgen baqlawlarǵa kórsetiwishe keseller jaǵdayınıń salmaqlilashuvi, birinshiden quyashda chaknash júz bergennen keyin tezlik penen sezilsa, ekinshiden magnit qozǵalańlanıw baslanıwı menen rawajlanadı. Sebebi quyashda chaknash júz bergennen 8 minut ótkennen onıń nurlanıwı jerge jetip kelip, organizmler iskerligine tásir etetuǵın hádiyseler keltirip shıǵaradı hám bir sutkadan keyin jer magnitosferasida qozǵalańlanıw júz etedi. Magnitosferik qozǵalańlanishlar kesellikler ishinde júrek qan tamır keselliklerine sezilerli tásir etiwin baqlawlar tastıyıqladi. Quyashda chaqnash júz bergen kún bolsa infark - miokard menen kesellengenler sanı artqanligi gúzetilgen.