Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

Ápiwayı zatlar, birikpeler hám aralaspalar.Elementler analizi
Zatlardı dúzilisine qaray ush tipke bólıwımız múmkin: ápiwayı zatlar, quramalı hám aralaspalar. Ápiwayı zatlar hám birikpeler zattıń eki qıylı kórinisi: turaqlı quramlı materiya esaplanadi.

Aralaspalar zat esaplanbaydı, olar ózgeriwshen quramlı bolıp tabıladı.

Zat anıq quramǵa iye bolǵan materiya.

• Bir element atomlarınan quralǵan zatlar ápiwayı zatlar dep ataladı. Mısalı: vodorod, kislorod, temir, kúkirt.

• Túrli element atomlarınan quralǵan zatlar quramalı zatlar dep ataladi. Mısalı: suw, as duzı, qumsheker.

• Bir element atomlarınan túrli ápiwayı zatlardıń payda bolıwı — allotropiya qubılısı dep ataladı.

Tómendegi szemada zatlardı klaslasrǵa bóliwdin geybir jaǵdayları

Sonıń menen birge olardıń ayırımları bir neshewden ápiwayı zat— allotropikalıq túr ózgerislerin payda etiwi múmkin. Bunda ápiwayı zat quramındaǵı atomlar sanı yamasa bir-biri menen óz ara baylanısıw qásiyetleri menen parıqlanadı.

Mısalı: uglerod — almaz, grafit, karbin, fulleren sıyaqlı ápiwayı zatlardı; kúkirt-rombik hám plastik, kristall jáne amorf formalardaǵı ápiwayı zatlardı; fosfor — qızıl, aq, qara fosfordı;kislorod — kislorod hám azon ápiwayı zatlardı payda etedi hám basqalar.

Ápiwayı zatlar.Ayrıqsha fizikalıq hám ximiyalıq ózgeshelikke iye bolǵan, materiyanıń eń ápiwayı tipi bolıp tabıladı. Ol birdey túrdegi atomlardan ibarat hám tómende kóriletuǵın fizikalıq hám ximiyalıq usıllar járdeminde materiyanıń jáne de ápiwayılaw tipina bóleklew múmkin emes. Hár bir zattıń óz atı bar, mısalı, kremniy, kislorod yamasa mıs. Kremniy úlgisi tek kremniy atomlaridan ibarat. Kremniy bólekshesiniń makroskopik ózgeshelikleri: reńi, tıǵızlıǵı hám janǵıshlıǵı mıs bólekshesinen tupten parıq etedi, sebebi mıs atomınıń submikroskopik ózgeshelikleri

A. Ápiwayı B. Ápiwayı C. Birikpe D.Eki ápiwayı zat há

zat atom zat moekulası moekulası birikpe aralaspalar

1. 1.-su'wret. Atom dárejesindegi ápiwayı zatlar, birikpeler hám qospalar.

Bul súwretlerde gazlar suwretlengen, biraq materiyaniń ush tipinıń suyıq hám gaz jaǵdayları da bar.

Quramalı zatlar. Quramalı zat eki yamasa odan artıq element atomlarınıń ximiyalıq birigiwinen payda boladı. Kóplegen quramalı zatlar molekulalardan dúziledi, mısalı ammiak, suw, karbonat angidrid sıyaqlı. Lekin ayırım zatlar, mısalı kremniy (IV) oksid hám natriy sulfat sıyaqlılar molekulalardan ibarat emes. Birikpelerde element atomlari anıq massalarda birigedi. Sebebi birikpede hár bir atom anıq sanda birigedi.

Mısalı Ammiak gazında massa boyınsha 14 bólim azot hám 3 bólim vodorod boladı.Azot atomi vodorod atominan 14 ret awır.Hár bir ammiak molekulası 1 N atomi hám 3 H atominan dúziledi. Sonday etip ammiak molekulası 1 azot hám 3 vodorod atominan payda boladı.