Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi nawayí MÁmleketlik kanshilik instituti

Download 13,48 Mb. bet 48/125 Sana 17.01.2022 Hajmi 13,48 Mb. #380248

Bog'liq
OMK Ximiya-21j

Tayansh sózler:kolloid eripe,dispers sistema, Osmos basım,Genri-Dalton nızamları, Raul nızamları, eritpe, titr, eriwsheńlik koeffisienti, suyultirilgan eritpeler, toyınıwshańlıq,diffuziya

Eritpe- degenimiz eki yamasa bir neshe komponentlerden turatuın ózgermeli sostavqa iye gomogen sistema.

Eritpelerdiń qásiyetleri hám turaqlılıı ondaı bólekshelerdiń ólshemine baylanıslı boladı. Bólekshelerdiń ólshemine qaray eritpeler tómendegishe bólinedi.

Bólekshelerdiń ólshemi 1 nm-den kishi bolan eritpeler haqıyqıy eritpeler dep ataladı. Mısalı, qanttıń yamasa as duzınıń suwdaı eritpesi.

Bólekshelerdiń ólshemi 1nm-den 100 nm-ge shekem bolan, jaqtılıq nurın tarqatıw qábiletligine iye bolan hám waqıttıń ótiwi menen turaqsız jadaya ótetuın eritpeler kolloid eritpeler dep ataladı. Mısalı, tawıq máyegi, temir(III) gidroksidi.

Bólekshelerdiń ólshemi 100 nm-den u’lken bolan, ózgermeli sostavqa iye bolan geterogen sistemalara-dispers sistema dep ataladı.Dispers sistemalar u’shge bólinedi. 1.Suspenziya-degenimiz qattı zat bóleksheleriniń suyıqlıq betinde tarqalıwı. Mısalı, ılay suw. 2. Emulsiya-degenimiz suyıqlıq tamshılarınıń suyıqlıq betinde tarqalıwı. Mısalı, su’t, benzin yamasa maydıń suwdaı emulsiyası. Suspenziya hám emulsiya bir-birinen dispers fazınıń agregat jadayı menen ajıralıp turadı. Suspenziyada dispers faza qattı zat bolsa, emulsiyada dispers faza suyıq zat bolıp tabıladı. 3.Aerozol-degenimiz gaz ortalıında qattı zat yamasa suyıqlıq bóleksheleriniń tarqalıwı. Mısalı, duman, tu’tin.

Eritpeler toyınan hám toyınbaan bolıp bólinedi. Eger eritpede eritiwshige salıstıranda erigen zat mudarı kóp bolsa, bunday eritpe toyınan eritpe dep ataladı. Eritiwshige salıstıranda az mudarda erigen zatqa iye bolan eritpe-toyınbaan eritpe dep aytıladı.

Eritpelerdiń kontsentratsiyasın belgilewdiń tómendegi usılları bar.

1. Massalıq u’les-erigen zat massasınıń eritpeniń ulıwma massasına qatınası.

 =

bul jerde m^/-erigen zattıń massası, m-eritpeniń massası. Eger massalıq u’les 100 ge kóbeytilip jazılsa protsentlik kontsentratsiya kelip shıadı.

C% =

2. Molyar kontsentratsiya-degenimiz zattıń mol mudarınıń eritpeniń kólemine qatınası.

C_m=

Molyar kontsentratsiyanıń protsentlik kontsentratsiyaa baylanıslıı tómendegi teńleme menen kórsetiledi.

C_m=

3. Molyal kontsentratsiya-degenimiz 1000 g. eritpede erigen zattıń mol mudarı.

C_molyal=

4. Normal kontsentratsiya-degenimiz 1 l. eritpede erigen zattıń gramm-ekvivalentler sanı.

C_n=
C_n=

5. Titr-degenimiz 1 ml. eritpede erigen zattıń massası.

T=

Zatlardıń eriwsheńligi eriwshi hám eritiwshiniń tábiyatına, temperatura baylanıslı.

Kópshilik jadaylarda temperaturanıń artıwı menen qattı zatlardıń eriwsheńligi artadı. Eriwsheńligine baylanıslı qattı zatlar ańsat eriytuın, qıyın eriytuın hám erimeytuın bolıp bólinedi.

Eger, 100 g. suwda 20⁰С da 10 g. zat erise ańsat eriytuın, 0,01-1 g. erise qıyın eriytuın hám 0,01 g. zattan az mudarda erise erimeytuın bolıp esaplanadı. Bunday etip bóliw awızeki, tábiyatta bolsa ulıwma erimeytugın zatlar bolmaydı. Ayırım qattı zatlardıń eriwsheńligi temperaturanıń artıwı menen kemeyedi. Mısalı, Na₂SO₄ –suwsız, Y₂(SO₄)₃8H₂O.

Suyıqlıqlardıń eriwi de temperaturanıń artıwı menen artadı.

Biraq, gazlardıń eriwsheńligi temperaturanıń artıwı menen kemeyedi, basımnıń artıwı menen artadı. Gazlardıń eriwsheńliginiń basıma baylanıslıı Genri nızamı menen kórsetiledi.

Ózgermes temperaturada erigen gazdıń awırlıq basımına tuwrı proportsional:

m=kP

bul jerde, m-erigen gazdıń awırlıı, k-Genri koeffitsienti (eriwsheńlik koeffitsienti), P-basım.

Genri nızamı gazdıń basımı kem bolanda hám gaz eritiwshi menen ximiyalıq birikpe payda etpegende ana orınlı.

Genri-Dalton nızamına muwapıq, gazlar aralaspasındaı hár qanday gaz óziniń partsial basımına proportsional tu’rde eriydi.

Eritiwshiniń yarım ótkiziwshi perde arqalı eritpege ótiw hádiysesi osmos dep aytıladı. Bul hádiyse eritpeniń osmotik basımı tásirinde ju’zege keledi.

Bir qıylı osmotik basıma iye eritpeler izotonik eritpeler dep, joqarı osmotik basıma iye eritpeler gipertonik eritpeler dep hám tómen osmotik basıma iye eritpeler gipotonik eritpeler dep ataladı.

Osmotik basım shaması eritiwshi hám erigen zattıń tábiyatına baylanıslı bolmastan, tek kontsentratsiya hám temperaturaa baylanıslı boladı. Bul baylanıs Vant-Goff nızamında berilgen:

P=CRT

Bul jerde, R-eritpeniń osmotik basımı, S-molyar kontsentratsiya, T-temperatura, R-universal gaz turaqlısı.

Vant-Goff nızamı tómendegishe táriyplenedi:

Eritpeniń osmotik basımı erigen zat sol temperaturada gaz jadayında bolıp, eritpeniń kólemine teń kólemdi iyelegende kórsete alatuın basımına teń.

Vant-Goff nızamı tek elektrolit emes hám suyıltırılan eritpeler ushın ana qollanıladı. Ku’shli elektrolitler ushın Vant-Goff nızamın paydalananda izotonik koeffitsient qollanıladı.

P=iCRT

i-izotonik koeffitsient.

Osmos hádiysesi haywanlar, ósimlikler tirishiliginde u’lken áhmiyetke iye. Ósimlik kletkalarınıń qabıqları yarım ótkiziwshi perde bolıp esaplanadı.

Barlıq suyıqlıqlar málim bir qaynaw hám qatıw temperaturalarına iye boladı. Raul tárepinen qaynaw temperaturasınıń kóteriliwi hám eritpeniń qatıwı erigen zattıń molyal kontsentratsiyasına tuwrı proportsional ekenligi anıqlandı:

t_qaynaw=Em;  t_qatıw=Km

bul jerde, m-eritpeniń molyal kontsentratsiyası, E-ebulioskopik konstanta, ol taza eritiwshige salıstıranda 1 molyal eritpeniń qaynaw temperaturasınıń kóteriliwin kórsetedi.( ). K-krioskopik konstanta ol taza eritiwshige salıstıranda 1 molyal eritpeniń qatıw temperaturasınıń páseyiwin kórsetedi. ( ).

Qatıw temperaturasınıń páseyiwi hám qaynaw temperaturasınıń kóteriliwi ushın Raul nızamları tómendegishe táriyplenedi:

1. Qatıw temperaturasınıń páseyiwi berilgen eritiwshidegi erigen zattıń mudarına proportsional.

P₀-taza eritiwshiniń puw basımı, R-eritpeniń puw basımı, n₂-erigen zattıń mol sanı, n₁-eritiwshiniń mol sanı.

2. Hár qıylı zatlardıń ekvimolekulyar mudarı eritiwshiniń qatıw temperaturasın bir qıylı gradusqa pásiytedi.

t_qatıw =

a-eritiwshiniń massası, v-erigen zattıń massası, M-molyar massa.

Eritpe quramindagi erigen zat mugdarma qaray eritpeler:

1. Toyingan eritpe

2. Toyinbagan eritpe

3. Jiida toyingan eritpelerge bolinedi.

Sol temperaturada berilgen eritiwshide eritilip atirgan zat basqaeriy almaytuǵın eritpe toyınǵan eritpe dep ataladı.

Eger geybir eritpede belgilengen temperaturada eritilip atırǵan zat jáne eriy alatugin bolsa, bunday eritpe toyınbaǵan eritpe delinedi. Toyınbaǵan eritpedegi erigen zat muǵdan belgilengen temperaturada tayarlangan toyınbaǵan eritpe quramındaǵı zat mugdarınan kem boladı. Bizler amelde tiykarinan toyınbaǵan eritpeler menen isleymiz.

Juda toyınǵan eritpede — erigen zat mugdan usı temperatura ushın toyınǵan eritpe quramındaúı zat muǵdarınan kobirek boladı.

Download 13,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: