Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

2. Fonetikalıq hám fonematikalıq transkripciya. 
 
Transkripciya eki túrli boladı. Olardıń birewi fonetikalıq yamasa 
fonologiyalıq  transkripciya  dep,  al  ekinshisi  fonematikalıq 
30

---

transkripciya  dep  ataladı.  Olardıń birinshisi  fonema  túsinigi  menen, 
al ekinshisi ottenok túsinigi menen baylanıslı boladı. 
 
 
 
Fonetikalıq  transkripciya  boyınsha  fonemanıń  barlıq  ottenokleri 
(allofonları)  bir  tańba  menen  belgilenedi.  Hár  bir  tilde  qansha 
fonema  bolsa,  soǵan  sáykes  sonsha  transkripciyalıq  tańba  bolıwı 
tiyis.  Transkripciyanıń  bul  túri  sóz  yamasa  frazanıń  fonemalıq 
quramın  anıq  kórsetip  turadı.  Tildiń  fonemalıq  quramın  anıqlawda 
hám  onıń  fonemalıq  sistemasın  úyreniwde  fonematikalıq 
transkripciyadan  paydalanıladı.  Ádettegi  jazıwdan  da  kóbinshe 
sózlerdiń  fonemalıq  quramı  bilinip  turadı.  Mısalı,  tana,  qala,  sına, 
tart  hám  t.b.  Bul  sózlerdiń  hár  biri  4  fonemadan  turatuǵınlıǵı, 
jazılǵan hár bir háriptiń sáykes bir fonemanı ańlatatuǵınlıǵı málim. 
Bul  sózlerdiń  orfografiyası  menen  transkripciyasınıń  teńdey 
ekenligin  olardıń  fonematikalıq  trankskripciyasınan  da  kóriwge 
boladı.  Sonıń  menen  birge,  orfografiyası  menen  fonematikalıq 
transkripciyası  sáykes  kelmeytuǵın  da  sózler  kóp  ushırasadı.  Bul 
orfografiyanıń  principlerine  baylanıslı.  Mısalı:  ek  (yek),  oq  (woq), 
ós  (wös).  Bul  sózlerde  e,  o,  ó  háripleriniń  hár  biri  eki  fonemanı 
bildiredi. 
 
Fonetikalıq  transkripciya  boyınsha  fonemanıń  hár  túrli 
fonematikalıq  jaǵdaylarǵa  baylanıslı  belgili  dárejede  hár  túrli  bolıp 
aytılıwı  esapqa  alınadı.  Fonemanıń  ottenokları  (allofonları) 
qosımsha  tańbalar  qosıw  arqalı  tańbalanadı.  Mısalı:  tas  (tas),  tis 
(t’is),  tus  (t°us°),  tús  (t°’üs’)  sózlerindegi  t  hám  s  dawıssızları 
qońsılas  dawıslı  fonemalardıń  ıńǵayına  qaray  birde  juwan  (t),  (s) 
túrinde,  birde  jińishke  (t’),  (s’),  túrinde,  birde  erinlik  (t°),  (s°) 
túrinde, birde erinlik hám jińishke (t°’), (s°’) túrinde aytıladı.