Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilim ministrligi berdaq atíndaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

TEMA: DENE TA’RBIYASI’ BOYI’NSHA MEKTEPTEN TI’SQARI’ JUMI’SLAR.
Jobası:
1.1. Dene tárbiyası boyınsha mektepten tısqarı jumıslardı shólkemlestiriw formaları, wazıypası.
1.2. Dene tárbiyası boyınsha mektepten tısqarı jumıslardı shólkemlestiriwshi shólkemler.
1.3. Balalar hám jas o’spirimler sport mektebi, wazıypası, oqıw islerin shólkemlestiriw formaları.
Foydalanilgan asosiy darslik va o‘quv qóllanmalar ro‘yxati
Asosiy darsliklar va o‘quv qóllanmalar

1. Salomov R.S. Sport mashǵulotning nazariy asoslari – Toshkent., O’z DJTİ, 2005 yil - 238 b.

2. Mahkamdjanov K.M. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi Toshkent., “Iqtisod -moliya” 2008 yil - 300 b.
3. Matvev L.P. Teoriya i metodika fizicheskogo vospitanie Moskva – 2005 g.


Qo‘shimcha adabiyotlar
1. Goncharova O.V. Ёsh sportchilarning jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish Toshkent., O’z DJTİ, 2005 y - 171 b.
2. Maxkamdjonov K, Tulenova X.B. Maktabgacha talim muassasalari uchun umumiy va kengaytirilgan «Jismoniy tarbiya» dasturi. İlm-ziё Toshkent., 2006 y
3. Xoldorov T., Tulenova X.B. Jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya, sport, turizm, xalq milliy uyinlarining nazariy va amaliy asoslari. TDTU bosmaxonasi, 2007 y
4. Malinina N.N., Tulenova X.B. Metodika obucheniya obsherazvivayushim uprajneniyam, TDPU, 2003 y
5. Tulenova X.B. Malinina N.N., Umumrivojlantiruvchi mashqlarni wrgatish metodikasi, TDPU, 2005 y
6. Abdullaev A., Xonkeldiev Sh. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi Toshkent., O’zDJTİ, 2005 yil - 300 b.
Dene tárbiyası boyınsha mektepten tısqarı jumıslardı shólkemlestiriw
formaları, wazıypası.
Dene tárbiya boyınsha mektepten tıs tárbiya boyınsha ulıwma xalıq bilimlendiriw jumıslarının ajıralmas bir bolimi bolıp esaplanadı. Bul jumıs oqıwshılarınıń hár tárepleme rawajlanıwın aktivligin miynetke, ilimge, texnikaga, sportqa h.t.b. qızıgıushılıgın tárbiyalaw alıp barıladı.
Mektepten tıs jumıslar dene tárbiyası wazıypasın sapalı iske asırıw da jerdemin tiygizedi. Mektepten tıs jumıslar balalardıń xer terepleme kızıgıushılıgın qan aatlandıradı. hám dene terbiya shınıǵıw larına hám sportqa degen insasın arttıradı. !sirese jas ospirim sport mekteplerinde sporttıń bir túri boyınsha jokarı netiyjege erisiu ushın múmkin shilik jaratıladı.
Mektepten tıs jumısların wazıypasına tomendegiler kiredi:

1. 
   ózinin dene terbiyasın jetilistiriude jeke kızıgıushılıgın qan aatlandırıu ushın dene shınıqtırıw jumıslarına (sabaqlarına) múmkin shiligi bolganınsha kop sanlı oqıwshılardı tartıu.
   
2. 
   Oqıwshılardın salamatlıgın bekkemlew , dene terbiyalıgın jokarlatıu jumısların sholkemlestiriu.
   
3. 
   Oqıwshılarda kopshilik dene terbiya jumısların sholkemlestiriu hám otkeriu ukıbın keliplestiriu (sektsiya, dogerek, sport jarısları x.t.b.) sonday-ak oqıwshılar arasınan instruktor hám sport torelerin jumısqa .
   

Oqıwshılardın dene terbiya boyınsha mektepten tıs jumıslar mamleket hám jemiyetlik sholkemler tarepinen sholkemlestiriledi. Ol sport salamatlıqtı bekkemlew lagerindegi madeniy bilim beriw mekemelerinde jas ospirim sport mekteplerinde x.t.b. sholkemlerde otkeriledi. Bunday sholkemlerge tomendegiler kiredi:
Jas ospirim sport mektebi miynet dem alıw lagerleri, jas túristler stantsiyası, dem alıw parkleri x.t.b. Bul mekemelerde balalardıń dene tárbiyasın sholkemlestiriu boyınsha shtat hám karejet karalgan bolıuı tiyis. Mektepten tıs mekemelerdin jumısı tiyisli mamleketlik hám jemiyetlik sholkemlerdin saykes xujjetleri menen hám mekeme basshısı tarepinen retlestirip alıp barıladı.
Dene boyınsha mektepten tıs jumıslar tiykarınan xalıq bilimlendiriu bolimi tarepinen prof: aukamı, jemiyetlik sholkemler menen birlikte hám semya menen baylanısta iske asırıladı.
Bul jumıstı otkeriude kobinese gamxorlıqka algan mekemenin joqarı oqıw orınlarında erikli sport jemiyetlerinen tagıda baska dene tárbiya aktivleri katnasadı. Mektepten tıs mekemeler mektep penen turaklı baylanısta bolıuı tiyis. Bul dene tárbiya hám sport jumısların birge sholkemlestiriu hám otkeriu boyınsha mektep jemiyeti menen majilis kenem otkeriu arqalı boadı. Sonday-ak oqıwshılardıń semьyaları menen tıgız baylanısta bolıuı kerek. Bul ushın mektepte ata-analar jıynalısına katnasıp mektepten tıs mekemenin wazıypası hám oqıwshılardıń jetiskenlikleri tuwralı xabarlama jasap gurrinlesip turıuı tiyis.
Mektepten tıs mekemenin jumısın sholkemlestiriu hám mazmunı: mektepten tıs mekeme dastúri boyınsha oqıwshılardı xer qıylı mekteplerden jıynaydı. Sonın ushında xer qıylı jemaat oqıwshıları menen úyretiw tárbiya jumısların alıp barıuda mekeme óz jumısın en jokarı derejede sholkemlestiriu lazım.
Oqıwshılar óz tilegi menen kabıl etiledi, birak oqıwshılardıń kalegen sportına saykes ukıbı , tayarlıq darejesine qarap tańlap alınadı. Mektepten tıs mekemenin jumısı sol basshılıq etiw shi mekeme tarepinen islep shıkqan hám bekitilgen dasturge tiykarlanıp alıp barıladı. Dasturdin makseti, wazıypası oqıwshılardıń sanı, oqıw tárbiya jumısların alıp barıwshı shtat sanı, sholkemnin duzilisi hám t.b. korsetiledi. Jumıstın mazmunı bilimlendiriu ministrligi tarepinen duzilgen baǵdarlama boyınsha anıklanadı. Bul baǵdarlamaga mekemenin jagdayına saykes ayırım ózgerisler kirgiziliui múmkin .
Jas ospirim balalar sport mektebi, arnaulı sportshı jumısqa ga baǵdarlangan. Bunday sport mektepleri Bilimlendiriu ministrligi, profsoyuz aukamı, Kalalıq xalıq bilimlendiriu bolimi, oraylıq stadion x.t.b. sholkemler janında sholkemlestiriliu múmkin . Sport mektepler xer turde sholkemlestiriledi. Jas ospirim balalar sport mektebi, bul sporttıń bir neshe turleri boyınsha jumıs alıp baradı hám ol arnaulı bir tur boyınsha da sholkemlestiriledi. SHolkemlestiriu túri hám wazıypasına saykes rayonlıq, kalalıq, respublikalıq bolıuı múmkin .
Jas ospirim balalar sport mektebinin makseti hám wazıypası, duzilisi oqıw toparlarının qáliplesiwi , shtat hám basshılıq sholkemlestiriu hám jumıs tartibi, meditsinalıq tekseriu, jobalastırıu, esapqa alıw tagı baska jumısları. ózbekstan fizkultura hám sport komiteti tarepinen duzilgen hám bekitilgen sport mektepleri xakkındagı dastúri menen anıklanadı.
Sport mekteplerinin tiykargı wazıypaları:
a) Salamatlılıqtı bekkemlew hám xer tárepleme rawajlandırıw tiykarında jokarı qan iygeli sportshı jaslardı jumısqa ~
b) SHugıllanıushılardan jemiyetlik instruktor hám sport toreshilig uzıypasın orınlaw ga jumısqa ~
v) Ulıwma bilim beriwshi mekteplerde dene tárbiya hám sport jumısların sholkemlestiriude jerdem beriw. Bul wazıypalar sport mektebinin baǵdarlamasına saykes alıp barıladı.
Basshılıq hám duzilisi: Sporttıń bir neshe túri boyınsha sholkemlestirilgen sport mekteplerinde sporttıń túri boyınsha bolim duziledi, shugıllanıushılardın sport tayarlıgı, jınısı, jas ózgeshiligine saykes duziledi: Dáslep ki tayarlıq toparı (oqıw muddeti 2 jıl). Tazadan baslaushı hám ekinshi jas ospirim darejesi ushın (sporttıń túrine saykes), shınıqtırıw oqıw toparı (3-4 jıl), ekinshi jas ospirim darejesi ushın (kopshilik sporttıń turleri boyınsha 1 jılga kelgenler), birinshi jas ospirim darejesi hám sport sheberligine qan didat (4-5 jıl oqıw muddeti), sport jetilistiriu toparı. Songı sporttıń jetilistiriu toparın ashıuda onın dizimin Bilimlendiriu ministrligi yamasa xalıq bilimlendiriu bolimi, sport komiteti menen kelisilgen jagdayda tastıyıklaydı. Dáslep ki tayarlıq topar keminde 2-4, oqıw shınıktırıw 2 den kem bolmagan sportqa jetilistiriu-bar adamnın sanına qarap toparlar sanı anıklanadı. Mektep jumısına jokarı maglıumatlı direktor basshılıq etedi. Ol mektepti kaliplestiriude qan iygelerdi tańlap alıw hám olardı orınlarına koyıu jumısına juuap beredi. Mektep direktorına barlıq basshılarga basshılıq etiw hám oqıw tárbiya jumısının sapasın alıp barıu juuapkershiligi juklenedi. Oqıw boliminin baslıgı oqıw toparın qan igelestiriu, mekteptin jobalastırıu jumıslarına keste duziu, jarıstın kalendarlıq jobasın duziu, oqıw xujjetlerin duziuge juuap beredi. Sonday-ak oqıw bolimi sabaqlarının sapalı duziliuin teksedi hám trenerdin bilimin jokarlatıu jumıslarına basshılıq etedi. Instruktor, metodist oqıw tárbiya jumısların tekseredi hám mekteptegi metodikalıq jumıslarga basshılıq etedi.
Jas ospirim balalar sport mekteibinin oqıw tárbiya jumıslarına tiyisli maselelerin krap talıqlau ushın pedagogikalıq kenes duziledi, onın kuramına mektep basshıları hám trenerlerden baska shıpaker, ata-analar komtietinin baslıgı, rayon (kala) xekimi, dene tárbiya hám sport komiteti baslıgı, sonday-ak jemiyetlik sholkem basshıları kiredi. Trenerlerge ózlerinin ishinen (e trenerden kem bolmagan turde) bireuin basshı etip saylaydı. Ol bolimnin jumısların sholkemlestiriu ushın juuap beredi. Xer trener toparlarındagı shınıqtırıw hám oqıw tárbiya jumıslarının sapası ushın juuap beredi, xer oqıw toparlarının ishinen bir jetekshi (starost) belgilenedi.
Mekteptin qáliplesiwi :
Sport mektebi kalegen sporttıń arnaulı talabına juuap beretugın, sol sport túrine saykes ukıpka iye, sport penen shugıllanıuga óz tilegin bildirgen oqıwshılar, sol mektep denene tárbiya jemiyetinin hám mugallimnin usınısları boyınsha kabıl etiledi.
Kabıl etilgen oqıwshılardıń shıpakerden, direktordan hám ata-anasınan ruxsatı bolıuı tiyis. Dáslep ki tańlap alıw trenerdin mekteptegi dene tárbiya sabaǵında, sporttka shınıqtırıw sabıgına hám mektep jarıslarındagı baklauına tiykarlanıp dizimge alınadı. Bir topardan ekinshi qan iygesi jokarı toparga sport mektebi baǵdarlamasının talabın tolıq orınlaw ga tiykarlanıp otkeriledi. SHugılanıushılar qi jaska tolganda mektepti pitkerip shıgadı.
Oqıw tárbiya jumısın sholkemlestiriu: tiykargı jumıstın túri sportqa shınıqtırıw sabaǵı bolıp espalanadı, bugan teoriyalıq materiallar boyınsha lektsiya hám ameliy sabaqları, darejeni orınlaw ushın jarıslar, jeke joba boyınsha shınıqtırıw otkeriu kiredi. Shınıqtırıw sabıgının mazmunı shınıqtırıw etaplarına saykes sport mektebi ushın tastıyıklangan baǵdarlama menen anıklanadı. Dáslep ki jumısqa toparda xeptelik shınıqtırıw dın mugdarı y-i saat (xer shınıǵıw sabaǵının dawam etiw i w saattan artpauı tiyis). Oqıw shınıqtırıw toparında i-qw saat q jıl, e-t jıl qy-w0 saat (dawam etiw i r saat). Sport jetilistiriu toparında wr saat.
Sport mektepte oqıwshılar menen tárbiya jumısları joba boyınsha shınıqtırıw sabaqlarında hám jarıs waqıt larında alıp barıladı. Bul jumıslardın mazmunına topar jıynalısının otkeriu, gurrin, lektsiya, korgizbeli jarıs sholkemlestiriu, keshe, diyualı gazetalar shıgarıu t.b. kiredi. Sonın menen birge oqıwshılardı ulıwma bilim beretugın mekteplerde dene tárbiya jumısın sholkemlestiriuge jerdem beriw jumıslarına tartıu exmiyetli tárbiyalıq jumıslardın biri bolıp esaplanadı.
Jıl dawamında shınıqtırıw jumısın dawam etiw ushın sporrt mektebi jazgı dem alıs kunleri salamatlıq sport mektebin sholkemlestiriledi. Bul jumıs aldın-ala bilimlendiriu sholkemleri menen kelisilip alınadı.
Kala shetindegi jazgı dem alıs lagerleri: Bul oqıwshılardıń jazngı dem alıw ın tamiyinleu ushın sholkemlestiriledi. Ol 7-15 jasar oqıwshılar ushın jaslar sholkemi, profsoyuz awqamı, xalıq bilimlendiriu tarepinen sholkemlestiriledi. Lager Bilimlendiriu ministrligi tarepinen belgilengen dastur boyınsha jumıs alıp barıladı. Oqıwshılar jas ózgeshilige qarap toparga bolinedi. Olarga tárbiyashı belgilenedi. Oqıwshılardın salamatlıgın bekkemlew , xer tárepleme dene rawajlanıwın tamiyinleu ushın dene tárbiyası boyınsha xer qıylı dogerekete jarıslar tagı baska sholkemlestiriledi.