Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilim ministrligi berdaq atíndaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

«Fizkultura» jámiyetiniń jumısların shólkemlestiriw
Dene tárbiya jámááti -bul oqıwshılardıń jámiyetlik shólkemi, jaslardıń dene tárbiyasın iske asırıwda basshılıq etedi. Bul jámiyet dene tárbiya boyınsha klastan tıs jumıslardı shólkemlestiriwge, dene shınıǵıwlarına kópshilik oqıwshılardıń qatnasıwın támiyinlewge basshılıq etedi.
Dene tárbiya jámáátiniń jumısınıń mazmunı tómendegilerdi óz ishine aladı: mektepte sport túrleri boyınsha shınıqtırıwdı shólkemlestiriw, komandalar tayarlıq, klass ishinde, klaslar arasında sport jumısların ótkeriw, bayramlardı shólkemlestiriw dárejeli jas sportshılardı jumısqa , jámiyetlik dene tárbiya instruktorlar, sport tóreshilerin jumısqa sonday-aq mektepten tıs ótkeriletuǵın sport jarıslarına mektep komandalarınıń qatnasıwın támiyinlew jumısları, dene tárbiya jámáátiniń aǵzaları dene tárbiyanı hám sporttı oqıwshılar arasında jaqın jerdegi xalıqlar arasında keńnen násiyatlaw jumısların shólkemlestiriwi tiyis.
“Dene tárbiya jámááti ” sistemalı dene shınıǵıwları menen shuǵıllanatuǵın jámiyetlik jumıslarǵa, mektepte, mektepten tıs ótkeriletuǵın sport jarıslarına aktiv qatnasıp júrgen sport shınıqtırıwına qatnasıwshı hám oqıwda aktiv joqarı klass oqıwshılarınan shólkemlestiriledi. Mektep “dene tárbiya jámááti ne” basshılıq oqıwshı-jámáát aǵzaları tárepinen izin-ózi basqarıw tiykarında alıp barıladı. Onıń eń joqarǵı organı shólkemi bolıp jámáát aǵzalarınıń ulıwma jıynalısı, konferenciyası esaplanadı. “Dene tárbiya jámáátinin” keńesi 5-15 adam quramında hár jılı usı jıynalısta ashıq dawısqa qoyıw jolı menen saylanadı. Keńeske jámááttiń jumıslarına basshılıq etiw wazıypası júklenedi. Keńes óz quramı arasınan baslıq, xatker saylaydı hám aǵzaları arasında wazıypalar bólistiriledi.
Jámáát keńesi óziniń jumıs jobasın dúzedi, oǵan tómendegi baǵdarlardı kirgizedi:
1. Shólkemlestiriw jumısların jobalastırıw hám esap, ulıwma jıynalıs ótkeriwge tayarlıq hám ótkeriw, keńes májilisi, sekciya (shınıqtırıwdı shólkemlestiriw t. b.)
2. Oqıw-jumısları toparlarda sport shınıqtırıw jumısları t. b.
3. Jámiyetlik dene tárbiya jumısları sport jarısların ótkeriw, bayramlardı ótkeriwge qatnasıw t. b.
4. Dene tárbiya aktivlerin jumısqa , sport tóreshilerin jumısqa ushın seminar ótkeriw, járdemshi jumısqa t. b.
5. Úgit-násiyat jumısları.
6. Xojalıq jumısları.
Keńes usı kórsetilgen bólimler komissiyaları arqalı óz jumısın iske asıradı. Hár bir komissiyanı keńes aǵzaları basqaradı.
Jámáát keńesi basshılıǵı astında sekciya (shınıqtırıw ) toparı jumıs isleydi. Bul topar 3-5 adam quramında dúziledi. Bulardıń jumısına tómendegiler kiredi:
1. Ózi basshılıq etetuǵın sporttıń túrin násiyatlaw, oqıwshılardı shınıqtırıw sabaqlarına tartıw.
2. Shınıqtırıw jumıslarının barısın tekseriw.
3. Jarısqa qatnasatuǵın komandalardı qáliplestiriw (qurastırıw).
4. Esap jumısların júrgizedi, kúndelikli hújjetlerdi júrgiziw.
Klastan tıs sabaqlardıń túrleri: Topar shınıǵıw ótkeriw bul belgili sheklengen sandaǵı oqıwshılar menen ótkeriledi, hár klaslardan jıynalıwı múmkin . Buǵan ulıwma tayarlıq, sporttıń bir túri menen shınıqtırıw ótkeriw jumısları jatadı. Bul shınıǵıwlar belgili keste boyınsha ótkeriledi.
Dene tárbiya dógeregi:-bul I-IV klass oqıwshıları menen shólkemlestiriledi. Bir klasstıń yamasa barlıq baslawısh klasstıń oqıwshıları arasınan keyinde qalıwshı oqıwshılardı jıynap, bir topar dúzip ótkeriliwi múmkin . Tiykarǵı wazıypa oqıw materialların úyreniw. Dogerekte 20-30 adam bolıp, shınıqtırıw háptesine 2 ret 60 minut dawamında ótkeriledi.
Shınıqtırıw oqıwshılardı hár tárepleme rawajlandırıw, baǵdarlamada oqıw materialların jaqsı uǵıp alıwǵa baǵdarlanadı, oqıwshılardıń háreket sapasın rawajlandırıw maqsetinde sabaq waqtında oyın, estafeta hám sport jarıslarınıń elementleri paydalanıladı. Ótkerilgen jarıslardıń juwmaǵın anıqlaw ushın apiwayı jarıslar shólkemlestiriledi.
Ulıwma dene tayarlıq shınıqtırıwınıń:-bul dene tárbiya páni boyınsha qosımsha ótkeriletuǵın jumıs bolıp esaplanadı. Sonıń menen bir qatar oqıwshılardı keleshekte sporttıń bir túri menen shuǵıllanıwǵa tayarlaydı.
Wazıypası:
a) Múmkinshiligi bolǵanınsha kóp oqıwshılardı shólkemlestirilgen dene shınıqtırıwına tartıw hám sporttıń bir túrin tańlap alıwǵa járdemlesiw.
b) Oqıwshılardıń dene tayarlıǵın jaqsılaw, oqıw jobasınıń talabın orınlawǵa jumısqa.
Shınıqtırıw sabaqlarına oqıwshılardı keń úgit násiyatlaw jolı menen qosımsha dene shınıqtırıwlar áhmiyetin túsindiriw arqalı tartadı. Oqıw toparı jası, jınısı, dene tayarlıǵı ózgesheliklerin esapqa alıp 20-25 adamnan dúziledi.
Shınıqtırıw sabaǵı 45-60 minuttan háptesine eki mártebe ótkeriledi. Shınıǵıwlar oqıw baǵdarlamasına tiykarlanıp beriledi, biraq hár qıylı sport oyınlarıda beriliwi múmkin. Oqıwshılarǵa bilim beriw wazıypasın sheshiwde kóbinese dıqqat shınıǵıw texnikasın úyretiwde, háreket sapasın rawajlandırıwǵa kewil awdarıladı.
Sport shınıǵıwı-bul sporttıń bir túri menen shuǵıllanıwdı qálegen oqıwshılar menen shólkemlestiriledi.
Tiykarǵı wazıypa: a) Dene tayarlıǵı jaqsı oqıwshılardı sport penen úzliksiz shuǵıllanıwǵa tartıw, b) óz qálegen sportınıń túri boyınsha jetilisiwine járdem etiw, sport klassifikaciyasınıń talabın orınlawǵa jumısqa, v) oqıwshılardı rayonlıq jarıslarǵa qatnasıwǵa jumısqa, g) jarıslardı shólkemlestiriwge, olarǵa tóreshilik etiwge úyretiw.
Shınıqtırıw sabaqlarına medicinalıq tekseriwden ótken oqıwshılardıń qatnasıwına ruxsat etiledi. Sabaqtıń mazmunı sport shınıqtırıwı ushın dúzilgen baǵdarlama boyınsha anıqlanadı. Sabaqta balalardı sportqa shınıqtırıwǵa tiyisli metodlar paydalanıladı.
Gigienalıq gimnastika-hár kúni birinshi sabaqqa shekem ótkeriledi, oqıwshılar 5-8 shınıǵıw orınlaydı, baslawısh klaslarda 4-5 minut, basqa klaslarda 12-15 minut dawam etedi.
Wazıypa: a) oqıw kúnin shólkemleskenlik penen baslaw,
b) Deneniń funkcionallıq iskerligin aktivlestiriw.
Turistlik jol júriw-bul oqıwshılardıń bos waqtın kewilli shólkemlestiriwdiń bir túri. Bunda kóplegen bilim beriw, tárbiya wazıypaları sheshiledi. Tiykarǵı wazıypası hár tárepleme háreket sapasın rawajlandırıw, dene shınıqtırıw, bos waqıtta paydalı dem alıwǵa úyretiw. Turistlik jol júriw belgili bir tema boyınsha shólkemlestiriliwi múmkin. Mısalı: úlkenin tábiyatın tallaw, ayırım tariyxıy orınlardı úyreniw t. b.
Bul jumıslardı shólkemlestiriw mektepte burınnan xabarı bar pedagogika júkleniwi múmkin. Bul jumıstıń mazmunına tómendegiler kiredi: Turizm boyınsha jámiyetlik aktiv jumısqa, basshıları menen seminar ótkeriw, oqıwshılar menen ámeliy sabaq shólkemlestiriw, turist texnikaları menen tanıstırıw, turistlik jol júriwdiń sınaq talapların islep shıǵıw t. b.
Tursitlik jol júriwdiń basshısı hám járdemshisi mektep direktorınıń buyrıǵı menen bekitiledi, hám olardıń jası 18 den kem bolmawı tiyis.
Dene tárbiyashılar bayramı-bul kópshilik tamashagóyler qatnasatuǵın, qızıqlı ótkeriletuǵın dene tárbiyanı násiyatlawǵa baǵdarlanǵan arnawlı jumıs. Mektep jámááti jumıslarınıń nátiyjesi kópshilikke kórsetetuǵın jıyın bolıp esaplanadı. Bunday bayramlar belgili sánege, waqıyaǵa, mekteptin belgili sánesine t. b. waqıyalara baǵıshlanıp ótkeriliwi múmkin. Bayram baǵdarlamasında hár qıylı jarıslar kirgiziliwi múmkin . Baǵdarlama aldın-ala dúzilgen bolıp, ol saltanatlı ashılıwı, qatnasıwshılarǵa sálemleme, sózi ayırım sportshılardı komandalardı bayraklau x. t. b.
Bayramnıń tabıslı ótiwi tapsırılǵan shólkemlestiriwshi komitetine baylanıslı, sebebi barlıq dástúrlerin islep shıǵadı, óz waqtında qatnasıwshılardı jarıstıń ótkeriliu orınların aldın-ala jumısqa, komandalardıń tayarlıgın kózden ótkeredi, kerekli úskeneler menen muzıka t. b. tayarlaydı. Mektep bayramları 1,5-2 saat dawam etiwi múmkin .
Sport jarısı-oqıw tárbiya jumısının ajıralmas bólimi wazıypası: a) oqıwshılardıń ulıwma dene tayarlıgınıń hám sport tayarlıqlarınıń jaqsılanıwına tásir jasaw, b) sport klassifikaciyasınıń talapların orınlaw, v) mekteptegi dene tárbiya jumısınıń sapasın kózden ótkeriw hám baha beriw, g) mektepte eń kúshli komandanı anıqlaw, d) dene tárbiyanı hám sporttı úgit-násiyatlaw.
Mektep ishinde ótkeriletuǵın jarıs-mektep ishindegi jarıslar ayırım toparlar (dógerek sekciya) klaslar arasında ótkeriledi. Sport jarıslarda mektepte oqıwshılardıń jas ózgesheliklerin esapqa alıp shólkemlestiriledi. Jarıstıń xarakterine baylanıslı sınaq talabı tómendegishe bolıwı múmkin: jeke (hár bir qatnasıwshınıń ornı anıqlanadı) komandaǵa (tek komandanıń ornı belgilenedi) jeke-komandalı (jeke adam hám komanda ushın anıqlanadı).
Jarıstıń shárti: 1) Jarıstı ótkeriw jaǵdayı menen oqıwshılardı aldın-ala tanıstırıw. 2) jarıstı shólkemlestiriw, sınaq tártbiniń apiwayılıǵı. 3) jarıs ótetuǵın orınnıń jaqsı bezeliwi. 4) jarıstı qısqa múddette tamamlaw. 5) tájiriybeli tóreshiler menen támiyinlew. 6) medicinalıq baqlawdı támiyinlew. 7) jarıstıń juwmaǵın tez islep, natiyjesin xabarlaw.
Baslawısh klass oqıwshıları arasında baǵdarlamada kórsetilgen jasına sáykes oyınlar, gigienalıq gimnastika boyınsha jarıs ótkeriledi. Jarıstıń juwmaǵın esaplaǵanda hár klastan qatnasqan oqıwshılardıń sanı esapqa alınadı.
Mektepte jalpı dene tárbiya jumısların jobalastırıw: oqıw kún tártibindegi dene tárbiya jumısların shólkemlestiriw aldın-ala anıqlap jobalastırıwdı talap etedi. Bul dúzilgen joba pedagogikalıq keńeste bekitiliwi tiyis. Jobalastırıwdıń tiykarǵı hújjeti bolıp jıllıq kalendar jobası esaplanadı. Bunda ótkeriletuǵın jarıs, sport bayramlarınıń waqtı anıq kórsetiledi.
Joba bir oqıw jılına dene tárbiya muǵállimi tárepinen “dene tárbiya jámááti ” menen birlikte dúziledi hám mektep direktorı tárepinen bekitiledi. Joba úsh bólimnen turadı.
1. Dene tárbiya salamatlıǵın bekkemlew
2. Kompleksli jumıslar: oqıwshılar spartakiadası, áskeriy sport oyınları t. b.
3. Sporttıń túrleri boyınsha ótkeriletugın jarıslar, spartakiada baǵdarlamasına kiretuǵın jarıslar. Joba dúzilgende ótkeriletuǵın ilajlardıń izbe-izligi, oqıwshılardıń tayarlıq dárejesi hám ótiw tártibi (klass, mektep, rayon t. b.) esapqa alıwı tiyis.
Usınılatuǵın joba tártibi: 1. Ótkeriletuǵın jarıstıń t. b. ilájlardıń atı, 2. Ótkeriletuǵın waqtı, 3. Ótkeriletuǵın ornı, 4. Qatnasıwshılar, 5. Ótkeriw ushın juwapker (adam, mekeme, shólkem).
Ótkeriletuǵın jarıstıń eń tiykarǵı hújjeti bolıp jarıstıń shárti esaplanadı. Bul hújjette, jarıstıń xarakteri hám sporttıń túri (jeke, jeke komandalı, futbol boyınsha t. b.) jarıstıń maqseti hám wazıypası, qatnasıwshılar jası, jınısı, komanda quramınıń sanı, sport dárejesi kvalifikaciyası t. b. ótkeriletuǵın ornı hám waqtı, ótkeriw ushın basshılıq (juwapkerdiń xızmeti, familiyası atı) bas sudyanıń familiyası hám atı, jarıstıń baǵdarlaması: orınlardı, sınaqtı belgilew jaǵdayı: sıylıqlaw tártibi: shaǵım xattı qabıl etiw tártibi: Talapnama beriw hám waqtı (oǵan qosa talapnamanıń forması) beriledi.
Mektepte dene tárbiyanı úgit násiyatlaw, klastan tıs jumıstıń ajıralmas bólimi bolıp kópshilik arasında dene tárbiyanı hám sporttı úgit násiyatlaw bolıp esaplanadı. Bul jumıstı iske asırıw jolları: 1. Ótkerilgen dene tárbiya ilájlarınıń juwmaǵı boyınsha 5 min xabarlama jasaw, oqıwshılar aldında mektep radiosı arqalı hám t. b. arqalı xabar beriw.
2. Dene tárbiya jumıslarınıń wazıypası tuwralı gúrriń ótkeriw (10 min).
3. Toparlar menen lekciya ótkeriw (30 minut).
4. Ataqlı sportshılar menen ushırasıwlar ótkeriw.
5. Diywallı gazetaǵa jazıw.
6. Kórsetpeli jumıslar shólkemlestiriw hám taǵı basqa.

Fizkultura hám sport boyınsha klastan tıs jumısların jobalastırıw.

Mektepte dene tárbiya hám sport jumısları hár tárepleme oylanıp anıq túrde hár oqıw jılı ushın jobalastırılıuı tiyis. Oqıwshılardıń dene tárbiyası boyınsha mekteptiń bir jıllıq jobası tómendegi bólimlerden turadı:
1. Oqıw jumısı.
2. Salamatlıq hám sport jumısları.
3. Pedagogikalıq jámáát. Jaslar awqamı, ata-analar jámiyeti.
4. Medicinalıq tekseriw.
5. Xojalıq jumısları.
Mektepte bul jobanı klastan tıs jumıs júklengen dene tárbiya muǵallimi, mektep direktorınıń birinshi orınbasarı menen birlikte oylasıp dúziledi.
Klastan tıs jumıstıń jobasına tómendegi jumıslar kiredi:
1. Oqıwshılardıń kún rejesine kiretuǵın salamatlıqtı bekkemlew ilájları (Azanǵı gimnastika, tánepisler. hár qıylı oyınlar
h. t. b.)
2. Uzaytılǵan kún toparları menen dene shınıqtırıw jumısları.
3. Dene tárbiya jámáátiniń atınan shólkemlestiriw jumısları.
4. Klaslarda sport shınıqtırıw jumısları.
5. Sporttıń turlri boyınsha jarıs sholkemlestiriu hám otkeriu.
6. Dene tárbiya hám sporttı ugit-nasiyatlau jumısları.
7. Dene tárbiya aktivin hám sport toreshilerin jumısqa .
8. Pedagogikalıq jamaat hám ata-analar menen alıp barılatugın jumıslar.
Jobada en tiykargı jumıslardın mazmunı korsetiledi. En axmiyetli maseleler barlıq pedagogikalıq jamaattin qatnasıwı n talap etetugın jumıslar (mektep spartakiadasın otkeriu, esap beriw, saylau anjumanları t. b.). Bul tiykargı mektep kólemin de otkeriletugın jumıslardı mektep direktorı bir jıllıq jobasına kirgizedi.