Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilim ministrligi berdaq atíndaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Den sawlıǵı ázzi oqıwshılar menen dene tárbiyanı shólkemlestiriw
Oqıwshılar den sawlıǵına hám dene tayarlıǵına qarap úsh medicinalıq toparǵa ajıratıladı: tiykarǵı, tayarlıq hám arnawlı.
Tayarlıq toparǵa ajıratılǵan oqıwshılar (den sawlıǵı ázzilew dene tayarlıǵı jeterli emes) sabaq waqtında tiykarǵı topar oqıwshıları menen birge oqıydı hám bir baǵdarlamanı úyrenedi. Eger sabaq waqtında oqıwshılar oqıw toparlarına bólinse, ol jaǵdayda olardı bir oqıw toparına biriktirgen maqul boladı. Joqarı kúsh jumsap orınlanatuǵın shınıǵıwlardı orınlaǵanda olarǵa jeńilirek talap qoyıladı. Tayarlıq toparına kiretuǵın oqıwshılarǵa qosımsha dene tayarlıǵı sabaǵına qatnasıw usınıs etiledi.
Arnawlı medicinalıq toparǵa den-sawlıǵı boyınsha ulıwma baǵdarlama sabaǵınan azat etilgen oqıwshılar kiredi. Bular ushın baǵdarlama olardın ózgesheligin esapqa alıp ulıwma baǵdarlamaǵa tiykarlanıp dúziledi. Sabaq waqtında bulardıń den-sawlıǵın bekkemlewge, shınıqtırıwǵa, dene hám aqıl iskerligin joqarılatıwǵa, organizimniń fiziologiyalıq aktivligin joqarılatıwǵa ayrıqsha kewil bólinedi.
Baǵdarlamada gimnastika shınıǵıwları, háreketli hám sport oyınlarınıń elementleri, jeńil atletika boyınsha teoriyalıq maǵlıwmatlar berilgen. Teoriyalıq materiallarda gigiena, organizmge shınıǵıwlardıń tásiri, dene tayarlıǵınıń qurallarına den sawlıqtı bekkemlew máselelerine dıqqat awdarıladı.
Baǵdarlamada gimnastikalıq shınıǵıwlarǵa orın berilgen: sapqa diziliw, qayta diziliw, zatsız hár tárepleme rawajlandırıw shınıǵıwları, gimnastikalıq shınıǵıwlardı zat penen orınlaw, ten salmaqlıqtı saqlaw, ayaq oyın shınıǵıwları aralas apiwayı asılıp turıw hám tayanısh shınıǵıwları beriledi. Texnikalıq usıllar basketbol, jenil atletika bólimlerinde úyreniledi. Ásirese dem alıw shınıǵıwlarına kewil bólinedi. Biraq tezlikti kúshti, shıdamlıqtı talap etetuǵın shınıǵıwlardı retlestirip sheklewge ruxsat beriledi. Sonday-aq uzaq aralıqqa júriwge juwırıwga sheklenip qoyıladı.
TEORIYALÍQ MATERIALLARǴA ÚYRETIW
Dene shınıǵıwlarına úyretiw burınǵı hám jańadan iyelep alıp atırǵan bilimlerine súyenip alıp barıladı. Dene tárbiyada arnawlı bilim shınıǵıwlardıń hár qıylı nızamlıqların úyreniwden payda boladı. Oqıwshılarda dene tárbiya haqqındaǵı bilim adam háreketleriniń nızamları dene shınıǵıwların orınlaw usılı haqqındaǵı bilimlerden hám olarǵa baylanıslı tártiplerdi bilip alıwdan toplanadı. Oqıtıwshınıń shınıǵıwda orınlaw háreketlerin sóz benen túsindiriwin qabıl etiwi, óziniń háreket tájiriybesi jańa úyrenetuǵın shınıǵıwlardıń dúzilmesin túsiniwi hám t.b.oqıwshınıń bilim derekleri bolıp esaplanadı. Oqıwshılarǵa beriletuǵın maǵlıwmatlardıń mazmunı kólemi ulıwma pedagogikalıq principlerge tiykarlanıp úyretiwdiń wazıypasına hám úyreniwshilerdiń ózgesheliklerin esapqa alıp anıqlanadı. Ulıwma bilim beretuǵın mektep oqıwshıları ushın beriletuǵın maǵlıwmattıń mazmunı hám kólemi dene tárbiya boyınsha mámleketlik baǵdarlama menen belgilenedi. Bul maǵlıwmatlardı xabarlaw ushın metodika oqıtıwshı tárepinen aldın ala islenip shıǵılıwı tiyis hám tómendegi kórsetpelerdi kirgiziwi tiyis.
1. Úyreniw ushın belgilengen shınıǵıwdı tallaw, onıń tásir etiw dereklerin anıqlaw.
2. Úyrenetuǵın shınıǵıwdıń nızamlıqların túsindiretuǵın maǵlıwmatlardıń mazmunınıń kólemin anıqlaw hám oqıwshınıń tayarlanǵanlıǵın esapqa alıw bolıp tabıladı.
3. Sabaqlarda xabarlawdıń izbe-izligin anıqlaw hám hár sabaqta xabarlanatuǵın maǵlıwmattıń mazmunın hám kólemin belgilew.
Dene tárbiya haqqındaǵı arnawlı maǵlıwmatlardı 3 toparǵa bóliwge boladı. Dene tárbiyanıń sociallıq mazmunı haqqındaǵı maǵlıwmat (mıs: salamat áwlad ushın, jaslardıń dene tárbiyası haqqında) dene shınıǵıwların paydalanıw haqqında qaǵıyda, oyın qaǵıydaları, medik-biologiyalıq xarakterdegi maǵlıwmat haqqında (dene gigienası, shınıǵıw jasaw tártibi hám t.b.) oqıw materialların xabarlaw joqarıda berilgen tártipte jobalastırılıwı múmkin.