Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilim ministrligi berdaq atíndaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

TEMA: JOQARI’ OQI’W ORNI’ TALABALARI’NI’N’ DENE TA’RBIYASI’.
Jobası:
1. Maqseti hám wazıypası.
2. Talabalar dene tárbiyasınıń mazmunı.
3. Pedagogikalıq institut talabalarınıń dene tárbiyasınıń ózgesheligi.
4. Talabalardıń sport trenirovkasın shólkemlestiriw (mazmunı, metodları).
5. Dene tárbiyası fakultetler talabalarınıń dene tárbiyası (mazmunı).
Foydalanilgan asosiy darslik va o‘quv qóllanmalar ro‘yxati
Asosiy darsliklar va o‘quv qóllanmalar
1. Salomov R.S. Sport mashǵulotning nazariy asoslari – Toshkent., O’z DJTİ, 2005 yil - 238 b.
2. Mahkamdjanov K.M. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi Toshkent., “Iqtisod -moliya” 2008 yil - 300 b.
Talabalar dene tárbiyasınıń mazmunı.
Usı waqıtta shekem dene tárbiyasında talabalardıń háreket múmkinshilikleri (shıdamlılıq, Shaqqanlıq, kúsh, gezlik, iykemlilik hám t.b.) rawajlandırıwǵa baǵdarlanǵan kontseptsiya ilgeri orınǵa qoyılǵan.
Sport tayarlıqlarınıń teoriyası hám metodikası bunday metodologiyanıń bazası esaplanadı.
Sońǵı waqıtlardı dene tárbiyasınıń salamatlıqtı bekkemlewshi baǵdarı, jaslardıń jeke zárúrliklerin hám qızıǵıwshılıqları qandırıwǵa tiykarlanǵan jo’nelis (baǵdar) keńnen tarqalmaqta. Salamatlıq háreket iskerligine tuwrıdan-tuwrı baylanıslıǵı ko’rinbekte. Jańa kontseptsiya fizikalıq jaqtan jetiskenlikke erisiwdi óz aldına maqset xalıq lǵan hám bunıń nátiyjesinde talaba salamatlıǵın bekkemlewge baǵdarlanǵan forma, qural (ilajlar) hám usıllar payda bolmaqta. Fizikalıq shınıǵıwlar salamatlıqtı bekkemlewshi mánisine iye bolmaqta, sonıń ushın ulıwma fizikalıq tayarlıq shınıǵıwlar-júgiriw, júziw, shınıǵıw, atletikalıq gisnastika, shıǵıs jeke gúres túrleri, hám t.b keńnen qollanılmaqta.
Joqarıda bayan etilgenler talabalardı fizikalıq tárbiya qılıwda salamatlastırıwǵa kóbirek itibar beriw kerek ekenligin talap qılmaqta. Sols ebepli bul sabaqlıq avtorları uzaq pedagogikalıq eksperimentler nátiyjesinde valeologiya kursın islep shıqtı. Bul kurs talabalardıń jeke profilaktikası, salamsatlıqtı bekkemlewdiń forma, usıl hám ilajların úyretiw sistemasınıń tiykarı esaplanadı.
Talabalar valeologiyasınıń maqseti-salamat turmıs keshiriwdiń kónlikpe lerin qálippestiriw, salamatlıqtı bekkemlew, nátiyjeli miynet iskerligi hám áskeriy parızdı orınlawǵa tayarlaw, fizikalıq tárbiya ilajları járdeminde túrli kesellikler profilaktikası haqqındaǵı belgilerdi islewden ibarat. Valeologiyanı oqıtıw protsesinde tómendegi wazıypalar orınlanadı:
1. Fizikalıq tayarlıqlarǵa zárúrlikti jedellestiriw (avtiklestiriw)
2. Jaslar fizikalıq tayarlıǵınıń kúshli hám hálsiz táreplerin orınlaw maqsetinde fizikalıq rawajlanıwı, fizikalıq taryalıq hám fizikalıq jaǵdayı diagnostikasın ótkeriw.
3. Baslanǵısh kurs talabaların joqarı oqıw orınlarında oqıw protsesine ko’nligiwin tezletiw.
4. Kesellikler profilaktikası, deneniń sırtqı ortalıqtıń unamsız tásirine qarsılıǵın asırıw, zıyanı ádetlerdi saplastırıw,
5. Fizikalıq rawajlanıwdı, denge dúzilisin hám fizikalıq jaǵdaydı jaqsılaw
6. Fizikalıq jaǵdaydı basqarıw hám bahalaw, fizikalıq tayarlıq ko’rsetkenleri, dem alıwdı shólkemlestiriw, jedel (avtik) sharshawdı shıǵarıw, durıs awqatlanıw, salamatlıqtı bekkemlew printsiplerine aqlı ráwishte ámel qılıw tiykarı boyınsha talabalarǵa bilim beriw:
7. Nerv sistemasınıń tiykarǵı qásiyetlerin bahalaw, talaba jeke qásiyetleriniń tipologiyalıq hár akteristikasınıń oqıw hámi salamatlastırıw protsesin individuallastırıw maqsetinde anıqlaw usılları menen tanıstırıw.
8. O’zin-ózi bahalaw, qadaǵalaw hám salamatlıqtı jaqsılaw ilajları hám nátiyjelik usılları menen talabalardı tanıstırıw.
9. Talabalarda fizikalıq shınıǵıwlarǵa, turaqlı túrdegi óz betinshe tayarlıqlarǵa aqlı, turaqlı hám negativ atnastı qáliplestiriw.
Joqarı tájiriybeli qánigelerdi tárbiyalaw protsessi jańa o’sip kiyatırǵan insandı qáliplestiriwge baǵdarlanǵan hám hár bir oqıwshı adamdı hár tárepleme garmoniyalıq jaqtan rawajlandırıwǵa járdem beredi.
Rawajlanıp kiyatırǵan mámlekettiń mápligi adamdı tárbiyalawdaǵı zárúr bolǵan ruwhıy normaları, qatań isenimge juwap beretuǵın tárbiyanı shólkemlestiriw ushın tiykar bolıp esaplanadı.
Jámiyettegi tárbiya sisteması sol tárizde shólkemleskenlik islerine iye bolmaqta hám onı tártipke salıwda usınday usıl hám metodologiyadan paydalanıladı, ol usı jámiyettiń maqseti qızıǵıwshılıǵına say keledi.
Jámiyette tárbiya protsessin basqarıw insandı rawajlanıw tártipsizligin jeńip ótiw, onı jeńip ótiwge múmkin shilik beredi hám oqıwshınıń qáliplesiwinde ózine tán unamsız obektiv hám subektiv tásirin bosastıradı. Birden-bir nátiyjeli hám nátiyje beretuǵın pedagogikalıq ilajlardıń biri ulıwma tárbiyanıń quramlı bólegi bolǵan, jaslardıń salamatlıqtı bekkemlew tárbiyası bolıp esaplanadı. Sport, fizikalıq shınıǵıwlar menen shuǵıllanıwdıń bárhá o’sip baratuǵın sotsiallıq, tárbiyalıq áhmiyeti oqıwshılardı ruwhıy, onı mádeniy sırtqı ko’rinisine belgili talaplarǵa baylanıslıǵan kelip shıǵadı. Ruwhıy tárbiya oqıw-tárbiyalıq-salamatlıqtı bekkemlew protsessi tiykarında bolıwı shárt, sebebi tárbiyalıq istiń nátiyjeligi oqıwshılardı ruwhıylıq, ádep ikramlılıq normaların, ekonomikalıq manufakturasın qáliplestiriw boyınsha wazıypalardı tabıslı sheshiliwine baylanıslı.
!dep ikramlılıq fizikalıq tárbiyanıń maqsetke baǵdarlanǵan pedagogikalıq jaqtan tásir etiwi boyınsha ózine tán qásiyetlerdi ko’rsetip turadı – bul onıń kúshin óz ishine aladı hám sonıń menen birge oqıwshı adamnıń ózine tán ruwhıylıq formaların tárbiyalawda sheshiwshi orındı iyeleydi.
Pedagogikalıq tásir etiw, adamdı ádep ikramlıqtı rawajlandırıwda zárúr bolǵan dárejede tabıslıǵın támiyinlewde, salamatlıqtı bekkemlew tárbiyasınıń tiykarın quraydı. A’dep-ikramlıq hám salamatlıqtı bekkemlew tárbiyası oqıwshını tek seziw, ya bolmasa túsiniwge tásir etip qoymaydı. Bul onı ádep-ikramlıq hám fizikalıq tájiriybesin tárbiyalaw iskerligin qáliplestiredi. Onıń ádep-ikramlıǵın hár-túrli turmıs jaǵdayı durıs formasın tańlawda bekkem tayanıshtı jaratıwǵa hám adamdı fizikalıq shınıǵıwlar menen turaqlı shuǵıllanıwı járdeminde fizikalıq jetilistiriwge baǵdarlanadı. Oqıwshılar menen ámeliy tayarlıqlardı ótkeriwdegi eń tiykarǵı wazıypası adamdı joqarı mádeniy ruwhıylıǵın tárbiyalaw esaplanadı: ?atandı suyiw, xalqına sadaqatlı, kollektivlik sezimlerin seziw, intizamlıq hám miynei suyiwshilik.
Joqarı oqıw ornı oqıtıwshısınıń talabalardı tárbiyalawshı quralı sıpatında.
Pedagog sıpatında oqıtıwshınıń wazıypası keń hám ko’p mánili. Ol talabalardı tárbiyalaydı, olardıń oqıw hám salamatlıqtı bekkemlewshi – ámeliy iskerligin shólkemlestiredi hám onıń arqasınan baqlawdı ámelge asıradı, salamatlıqtıń jaqsılawına hám saqlaw ilajları hámde formaların, usılların úyretedi. Oqıtıwshı sol maqset penen oqıw hám salamatlıqtı bekkemlew protsessin jobalastıradı, teoriyalıq hám ámeliy tayarlıqlardıń anıq mazmunın hám maqsetin anıqlaydı:
- fizikalıq jetilistiriwdiń ilaj hám formaların, optimal usıl hám jolların tańlaydı;
- talabalardıń biliw imqan iyatların aktivlestiredi, olarda fizikalıq shınıǵıwlar menen turaqlı shuǵıllanıwǵa bolǵan mútájlikti tárbiyalaydı;
- fizikalıq ózin-ózi kamalǵa keltiriw ushın óz betinshe jumıslardıń hár akterlerin anıqlaydı;
- fizikalıq rawajlanıw, dene dúzilisi, fizikalıq hám funktsional tayarlıq ko’rsetkishlerin ashıp barıwdı turaqlı ráwishte baqlaw júrgiziw;
- fizikalıq jetilistiriwdiń mazmunına hám shólkemlestiriwine zárúr ózgerislerdi kirgiziw;
- adamnıń tipologiyalıq qásiyetleri tiykarında esapqa alıp talabanı fizikalıq jetilistiriwdi individuallastırıwdı ámelge asıradı.
SHuǵıllanıwshılardı fizikalıq jetilistiriwde hám olarda salamat turmıs keshiw tájiriybesin jetilistiriwde qásiplik bilimlerin jobalı saqlanıwı hám salamatlıqtıń jaqsılanıwında turmıs keshiwdi aktiv kóz-qarasta tárbiyalawda oqıtıwshı muxım orın iyeleydi.
Fizikalıq tárbiya rawajlanıwdı, fizikalıq tayarlıqtı hám tolıq sawlıq jaǵdayın jaqsılaw ushın zárúr. Joqarı oqıw ornı pitkeriwshileriniń fizikalıq jaǵdayı, iskerlik qábiliyetine, kóbirek qásiplik xızmetin orınlaw dárejesine baylanıslı boladı. Sonıń ushın óziniń mazmunı hám pedagogikalıq hár akteri boyınsha oqıtıwshınıń pedagogikalıq pazıyleti ko’p mánili boladı. Onı pedagogikalıq sheberlikte olar kompleksli birlikte ámelge asıradı. Oqıtıwshınıń sheberligi psixologiya hám pedagogikalıq tárepten pikir júrgiziwin, bilim, sheberlik, kónlikpe lerin hám ishki sezim jigerlikleri ılajların janlandırıw, olardan alınǵan nátiyjelerdi ulıwmalastırıw, onda pedagog adamnıń joqarı dárejede rawajlanǵanlıǵı bir-birine baylanıslıǵı oǵan oqıw tárbiyalıq, salamatlıqtı rawajlandırıw wazıypaların nátiyjeli sheshiwge múmkin shilik beredi. Pedagogikalıq sheberlik dúzilisinde eń joqarı orında psixologiya, pedagogika bilimleri iyeleydi. Eń áwhele, bul bilim adamnıń ruwhıy jaǵdayında hám onıń rawajlanıwı obektiv zańlıqlarǵa tiykarlanǵan boladı. !sirese oqıtıwshı talabanıń adamgershiligi, minezi, qábiliyeti, ruwhıy jaǵdayı haqqında hám fizikalıq rawajlanıwı, dene dúzilisi, fizikalıq hám funktsional tayarlıǵı haqqında maǵlıwmattı biliwi zárúr.
Psixologiyalıq hám pedagogikalıq bilim, oqıtıwshınıń do’retiwshi pedagogikalıq iskerlikti mazmunı sıpatındaǵı dáslepki shártine oǵan úyreniwge múmkin shilik beredi, olardıń hár biriniń jeke múmkin shiligin ko’rsetedi, usınday baylanısta talabalar, toparlar hám tolıq barlıǵı ushın pedagogikalıq tásir etiw kóbirek nátiyjeli mólsherlerdi anıqlaydı.