Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳУҚУҚларини таъминлашнинг ташкилий-ҳУҚУҚИЙ

2.14. Хотин-қизларни ёллаш ва улар меҳнатидан фойдаланишда иш 
берувчи учун рағбатлантириш ва ишлаётган аёллар учун имтиёз 
ва кафолатлар мутаносиблигининг таъминланмаганлиги
Меҳнат халқаро бюроси томонидан 1995 йилда тайёрланган Ўзбекистон Республикаси 
Меҳнат кодекси лойиҳасига доир шарҳларда кўрсатилганидек, бир томондан лойиҳада 
хотин­қизларга доир ғамхўрлик қониқарли бўлса, иккинчи томондан «хотин­қизларни 
ҳимоя қилишга қаратилган чоралар билан хотин­қизларни ишга олиш ва уларни иш 
жойларида қолдириш учун иш берувчиларни рағбатлантириш ўртасида энг маъқул 
мувофиқликни топиш зарурлигига» эътибор қаратилган.
Шуни таъкидлаш керакки, хотин­қизлар учун белгиланган қўшимча кафолат ва имтиёз­
лар Ўзбекистон Республикасининг 1995 йил 22 декабрда қабул қилинган, 1996 йил 1 апрел­
дан амалга киритилган Меҳнат кодексида мустаҳкамлаб қўйилган. Шунингдек, хотин­
қизлар меҳнатидан фойдаланувчи иш берувчилар уларга қо нун чи лик да назарда тутилган 
қўшимча кафолат ва имтиёзларни тақдим қилишда муайян даражада харажат қилади.
Бироқ, амалдаги қонунчиликда хотин­қизлар меҳнатидан фойдаланадиган иш берув­
чилар учун солиқ ёки бошқа имтиёзлар берилиши назарда тутилмаган. Бинобарин, 
кўп сонли хотин­қизлар ишлайдиган корхона фойда олиши қийин бўлган шароитга 
тушиб қолади, унга эркаклар кўпроқ ишлайдиган корхоналар билан рақобатлашиш 
қийинлашади. Натижада, хотин­қизлар учун назарда тутилган қўшимча имтиёзлар ама­
лиётда зиддият келтириб чиқариб, хотин­қизларнинг меҳнат ва машғулотлар соҳасида 
ҳамда уларни ишга олишда камситилишига сабаб бўлади.
Қонунчиликка киритилган баъзи ўзгартиришлар хотин­қизлар меҳнатидан фойдаланадиган 
иш берувчиларнинг харажатлари миқдорининг ошишига олиб келиши ҳам ўйлантиради.
Ишлайдиган аёлларга илгари боланинг икки ёшга тўлгунига қадар парваришлаш учун бе­
риладиган нафақа, шунингдек вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик нафақаси давлат ижтимоий 

---

Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш • 45
суғурта маблағлари ҳисобидан тўланган. Лекин 1996 йилдан болани парваришлаш бўйича 
нафақа, 2007 йилдан вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик нафақаси иш берувчиларнинг ўз 
маблағлари ҳисобидан, тўловни даромад солиғидан озод қилган тарзда тўланади. Бюд­
жет ташкилотларида эса бу нафақа меҳнатга ҳақ тўлаш фондларига ажратилган маблағлар 
ҳисобидан тўланади. Амалда бу нафақа аёлларга эркакларга қараганда кўпроқ тўланади, 
чунки қонунчиликка мувофиқ аёллар фақат касал бўлганлиги учун эмас, балки касал бо­
лани парваришлаганлиги учун ҳам бундай нафақа олиш ҳуқуқига эгадирлар.