Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳУҚУҚларини таъминлашнинг ташкилий-ҳУҚУҚИЙ

2.12. Хотин-қизларнинг меҳнат ва ижтимоий ҳуқуқларига риоя 
этилиши юзасидан ижтимоий назоратнинг ривожланмаганлиги
Ходимларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлашда меҳнат қонунчилиги 
ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларига риоя қилиниши устидан касаба уюшмалари­
нинг жамоатчилик назоратини олиб борадиган ҳуқуқий ва техник меҳнат инспекцияла­
ри кўп йиллар давомида катта роль ўйнаган.
Шуни таъкидлаш керакки, айтиб ўтилган инспекциялар иш берувчиларнинг хотин­қизлар, 
вояга етмаган шахслар ҳамда ижтимоий ва ҳуқуқий ҳимоя билан таъминлаш мақсадида 
меҳнат қонунчилигида улар учун қўшимча кафолатлар назарда тутилган ишчиларнинг 
баъзи бир бошқа тоифалари ҳуқуқларига риоя қилишларига алоҳида эътибор қаратган.
Шу билан бирга совет даврида касаба уюшмаларига қарашли мазкур инспекциялар жамоат 
ташкилоти мақомига эга бўлган касаба уюшмалари учун хос бўлмаган ваколатларга эга эди. 
Касаба уюшмаларининг давлат органлари қаторига киритилиши, уларга давлат органлари­
га хос ваколатларнинг берилишига олиб келди. Касаба уюшмаларининг ҳуқуқий ва тех­
ник инспекторлари корхона раҳбарлари учун бажарилиши шарт бўлган буйруқлар бериши, 
раҳбарларга меҳнат қонунчилигини бузганлиги учун жарима белгилашлари мумкин эди.
Собиқ Шўро маконида пайдо бўлган мустақил давлатларда касаба уюшмаларининг 
ҳуқуқий ва техник инспекторлари ваколатлари қайта кўриб чиқилди. Бунда касаба 
уюшмаларининг вазифаларидан бири меҳнат тўғрисидаги қонунчиликнинг бажарили­
ши устидан айнан жамоатчилик назоратини амалга ошириш эканлиги инобатга олинди. 
Тегишли тузатишлар Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига ҳам киритилди. Бироқ, 
МДҲнинг кўпгина мамлакатларида меҳнат қонунчилигининг бажарилиши устидан 
жамоатчилик назоратини олиб борадиган касаба уюшмаларининг ҳуқуқий ва техник 
инспекцияларининг давлат органлари билан ўзаро таъсирини белгилашга эътибор 
қаратилган бўлса, Ўзбекистонда 2001 йили «Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқлари 

---

Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш • 43
ва фаолиятларининг кафолатлари»
13
тўғрисидаги қонунга ва Меҳнат кодексига касаба 
уюшмаларининг ҳу қу қий ва техник инспекцияларини бекор қилишни назарда тутади­
ган ўзгартиришлар ки ритилди. Бу ҳолат меҳнат тўғрисидаги қонунчиликнинг, жумла­
дан иш берувчилар томонидан хотин­қизлар ҳуқуқларига риоя қилишнинг жамоатчи­
лик томонидан назорат қилинишининг сусайишига олиб келди.