Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳУҚУҚларини таъминлашнинг ташкилий-ҳУҚУҚИЙ

2.8. Одам савдоси ва ноқонуний миграциянинг олдини олиш
Хотин­қизлар савдоси ва жинсий қуллик хотин­қизларга нисбатан зўравонлик шаклла­
ридан бири ҳамда ҳуқуқларини қўпол равишда бузишдан иборатдир. Ўзбекистон одам 
савдоси трансмиллий жиноий фаолият ҳисобланишини ва унинг олдини олиш учун 
халқаро ҳамжамият томонидан келишилган саъй­ҳаракат талаб этилишини тан олади. 
Ҳукумат бошқа мамлакатлар, жумладан минтақадаги шериклари билан ушбу жиноятга 
қарши курашда яқин ҳамкорлик қилиб келмоқда ва бу ҳамкорлик янада кучаймоғи дар­
кор. Республикада хотин­қизлар савдоси айниқса алоҳида ташвиш туғдиради. 
2000 йилнинг 15 ноябрида БМТ Бош ассамблеясининг 55­сессиясида Трансмиллий уюш­
ган жиноятчиликка қарши конвенциясини тўлдирувчи Одам савдосини, айниқса аёллар 
ва болалар савдосининг олдини олиш ҳамда унга чек қўйиш ва унинг учун жазолаш 
ҳақидаги Протокол қабул қилинди. Халқаро даражадаги ушбу ҳужжатлар давлатлар­
нинг одам савдосига қарши кураш бўйича мажбуриятларини белгилаб берди.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 2000 йилнинг 15 ноябрдаги Трансмиллий уюш­
ган жиноятчиликка қарши курашга оид конвенциясини тўлдирувчи Одам савдосининг, 
айниқса, хотин­қизлар ва болалар савдосининг олдини олиш ҳамда унга чек қўйиш ва 
унинг учун жазолаш ҳақидаги Протоколнинг 3 моддасига мувофиқ:
а) «одам савдоси» меҳнатидан фойдаланиш мақсадида амалга ошириладиган одам­
ларни куч билан қўрқитиш ёхуд куч ишлатиш, мажбурлашнинг бошқа шаклларини 
қўллаш, ўғирлаш, товламачилик қилиш, алдаш, ҳокимият ёки аҳволнинг заифли­
гидан фойдаланиш, бошқаларни назорат қиладиган шахснинг розилигини олиш 
учун пул тўлаш ёки фойда олиш кўринишида сотиб олиш орқали ёллаш, ташиш, 
топшириш, яшириш ёки эгалик қилиш тушунилади. Фойдаланиш атамаси бошқа 
шахслардан фоҳишалик ёки жинсий мақсадда фойдаланишнинг бошқа шакллари, 
мажбурий меҳнат ёхуд хизматлар, қуллик ёки қулликка ўхшаш одатлар, қарамлик 
ёхуд органларни олишни ўз ичига олади;
b) одам савдоси қурбонининг ушбу модда (а) кичик бандида қайд этилган режалашти­
рилган ишга розилик билдириши (а) кичик бандида кўрсатилган таъсир кўрсатиш 
воситаларидан бирортасидан фойдаланилган бўлса, эътиборга олинмайди;
с) болани унинг меҳнатидан фойдаланиш мақсадида ёллаш, ташиш, топшириш, яши­
риш ёки унга эгалик қилиш (а) кичик бандида қайд этилган таъсир кўрсатиш воси­
таларидан бирортаси билан боғлиқ бўлмаса­да, «одам савдоси» ҳисобланади.
Ўзбекистонда 2001 йилдан буён давлат ташкилотларидан ташқари нодавлат нотижорат 
ташкилотлар (масалан, Истиқболли авлод) ҳам фаолият кўрсатиб келмоқда. Ёш хотин­
қизларнинг жинсий эҳтиёжни қондириш мақсадида фойдаланиш учун хотин­қизлар 

---

38 • Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш
савдоси муаммоси бўйича хабардорлигини ошириш ушбу ташкилотлар фаолиятининг 
устувор йўналиши ҳисобланади. Ушбу давр ичида радио ва телевидениенинг «Ёшлар» 
каналида ушбу мавзу юзасидан туркум кўрсатув ва эшиттиришлар ташкил этилиб, тур­
ли ток­шоулар ўтказилмоқда. Ўқув юртлари ва меҳнат жамоаларида бўлиб ўтаётган 
суҳбатлар, семинарлар, давра суҳбатларида ноқонуний меҳнат миграцияси билан боғлиқ 
масалалар кенг тушунтирилмоқда. Нодавлат нотижорат ташкилотлари давлат ва ҳуқуқни 
муҳофаза қилиш идоралари билан ҳамкорликда ушбу мавзу бўйича ўзбек тилида катта 
тиражда ахборот варақалари ва буклетлар чоп этди ҳамда улар аҳоли, айниқса ёшлар 
орасида тарқатилмоқда. Нодавлат нотижорат ташкилотлар ҳуқуқни муҳофаза қилиш 
органлари, манфаатдор вазирлик ва идоралар ходимлари билан яқин ҳамкорликда 
ноқонуний меҳнат миграцияси масалалари бўйича профилактика ишларини ўтказмоқда. 
Республиканинг барча ҳудудларида нодавлат нотижорат ташкилотлари саъй­ҳаракати 
билан чет элда ноқонуний ишлаш хавфи тўғрисида аноним бепул маслаҳат берадиган 
ишонч телефонлари ташкил этилган. Республика бошқа мамлакатлардаги нодавлат но­
тижорат ташкилотлари билан ноқонуний меҳнат миграцияси трафик қурбонларини ва­
танига қайтариш масалалари бўйича фаол ҳамкорлик қилиб келмоқда.
Хотин­қизларга нисбатан барча камситишларга барҳам бериш қўмитаси томонидан 
билдирилган Якуний таклифларда Ўзбекистонда одам савдоси ва уни эксплуатация 
қилишнинг олдини олишга оид қонунни қабул қилиш, ушбу вазифани ҳал этишга 
қаратилган чора­тадбирларни ишлаб чиқиш зарурлигига эътибор қаратилган.
Шу ўринда таъкидлаш жоизки, 2008 йил 17 апрелда Ўзбекистон Республикасининг «Одам 
савдосига қарши курашиш тўғрисида»ги қонуни қабул қилинди, Ўзбекистон Республи­
каси Президентининг 2008 йил 8 июлдаги «Одам савдосига қарши курашиш самарадор­
лигини ошириш чора­тадбирлари тўғрисида»ги 911­қарори билан «2008–2010 йилларда 
одам савдосига қарши курашиш бўйича миллий ҳаракат режаси» тасдиқланди.
2008 йил 8 апрелда Ўзбекистон Республикасининг Халқаро меҳнат ташкилотининг «Бо­
лалар меҳнатининг оғир шаклларини тақиқлаш ва йўқ қилишга доир шошилинч чора­
лар тўғрисидаги конвенциясини ратификация қилиш ҳақида»ги қонуни кучга кирди.
2008 йил 8 июлда эса Ўзбекистон Республикасининг «Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 
Трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши конвенциясини тўлдирувчи Одам савдосини, 
айниқса хотин­қизлар ва болалар савдосининг олдини олиш ҳамда унга чек қўйиш ва унинг 
учун жазолаш ҳақидаги Протоколни ратификация қилиш тўғрисида»ги қонуни (Нью­Йорк, 
2000 йил 15 ноябрь) кучга кирди. Протокол талабларини амалга ошириш мақсадида қонунга 
мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг «Одамлардан фойдаланиш учун 
уларни ёллаш» деб аталган 135­моддаси «Одам савдоси» деб ўзгартирилди.