Zbekiston xalqaro islom akademiyasi islom iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar fakulteti

1. Tabiiy monopoliyalar. Kelib chiqishiga ko’ra monopoliyaning bu turining tabbiy monopoliya nomini olishi uchun hukumat va insonlar aralshmagan tarzida vujudga kelishida aytiladi. Misol uchun temir yo’llar kompaniyasini olaylik. Bunga raqobatdosh bo’luvchi boshqa raqobatchi bu sohaga sarflanishi lozim bo’lgan sarf harajatga qurbi yetmaydi. Qurbi yetgan taqdirda ham, bu sohadan keladigan daromad sarf harajatni qoplay olmaydi. Bu kabi monopoliyalar asosan kam ehtiyoj tushadigan tarmoqlarda faoliyatini yuritadi. Shunday vaziyatda bozor uchun yagona bo’lgan ishlab chiqaruvchining samaradorligi katta bo’ladi. Lekin monopoliyaning bu turining jamiyatga foydali tomonlari bor. Tabiiy monopoliya, suv va kanalizatsiya tizimi kabi, infratuzilmaning takrorlanishiga yo'l qo'ymaydi va shu bilan iste'molchilarga mumkin bo'lgan xarajatlarni kamaytiradi. Notijorat tashkilotlar va mahalliy hokimiyatlar tomonidan boshqariladigan tabiiy monopoliyalar aholiga xizmat ko'rsatish uchun narxlarni past darajada ushlab turishi mumkin. Monopoliyalar notijorat tashkilotlari tomonidan xususiylashtirilganda, narxlar raqobat bozoridagi narxlarga nisbatan ancha yuqori bo'lishi mumkin. Narxlarning yuqoriligi natijasida kam iste'molchilar xizmatlarga ega bo'lishlari mumkin.