Ўзбекистон тарихи хрестоматия

 
20 
...(4) Оксиарт болалари асирликда эканлари ва Искандарнинг Роксанага 
кўнгил қўйганлиги ҳақида эшитгач, дадилланди ва Искандар ҳузурига келди. 
Уни, табиийки, ҳурмат билан кутиб олдилар. 
1
Роксана – бахтарияча Roxsana – Роухшана, яъни “Равшана” исмининг юнонча кўриниши.

---

186 
21 
Суғдиёнадаги ишларини тугатгач ва Қояни қўлга киритгач, Искандар 
паретакларга қарши юрди. Айтар эдиларки, кўп сонли варварлар яна бир олиб 
бўлмас қояни ўз қўлларида сақлаб қолганлар, уни Хориен қояси деб атар 
эдилар
1
. У ерга Хориеннинг ўзи ва бошқа кўп аъёнлар яшириниб олганлар. (2) 
Ушбу қоянинг баландлиги 20 стадий, айланаси 60 стадий эди. У ҳар томондан 
тик эди ва унга фақат биргина тор ва ноқулай, бу ер табиатига зид равишда 
қурилган йўлак олиб борар эди. Ҳеч қандай қаршилик бўлмаганда ва битталаб 
юрганда ҳам у бўйлаб тепага чиқиш қийин эди. Қоянинг атрофи чуқур жарлик 
эди ва бу қоя яқинига қўшин олиб келмоқчи бўлган одам ушбу жарни аввалига 
кўмиб ташлаши ва ундан сўнг текис ердан ҳужум қилиши керак эди. 
(3) Искандар барибир бу ишга қўл урди: унинг аҳди шундай қатъий ва у 
бахт чўққисига шундай баланд кўтарилган эдики, унинг учун ҳеч қандай ўтиб 
бўлмас ва олиб бўлмас жой мавжуд эмасдек туюлар эди. У арчалар чопиб 
келтиришни (атрофда жуда кўп баланд арчалар ўсар эди) ва қўшин жар тубига 
туша олиши учун нарвонлар ясашни буюрди, чунки бошқа йўл билан у ерга 
тушиб бўлмас эди. (4) Кундузи Искандар тайёргарликларга ўзи бошчилик 
қилар эди, бунинг учун аскарларининг ярмини тайинлаб, кечаси эса унинг 
ўрнини галма-галдан шахсий соқчилари – Пердикка ва Лаг ўғли Птолемей 
эгаллар эдилар, чунки қолган қўшинни у уч қисмга бўлган эди, улар ўз 
навбатлари билан белгиланган кечаси ишлар эдилар. Бир кунда фақат 20 
газгача силжишга улгурар эдилар, кечаси эса барча қўшин ишлаганига 
қарамай, ундан ҳам камроқ масофага силжир эдилар: бу ер шундай чиқиб 
бўлмас ва бу ерда ишлаш шундай қийин эди.
(5) Жар тубига тушиб, аскарлар унинг деворлари энг тор бўлган 
жойларига қозиқлар қоқар эдилар; қозиқлар орасидаги масофани шундай 
аниқлар эдиларки, ушбу қозиқлар устиларига ётқизилажак бордонларни кўтара 
олиши керак эди. Бордонларни тол шохларидан тўқир эдилар, уларни ўзаро 
маҳкамлар ва қўшин текис ердан қояга яқинлашмоғи учун устидан тупроқ 
ташлар эдилар. 
(6) Варварлар аввалига ушбу тайёргарликларни бефойда деб топиб, 
уларга аҳамият бермадилар. Камон ўқлари қоянинг устига ета бошлаганида ва 
варварлар македонияликларга халал беришга ожиз бўлиб қолганларида 
(уларнинг устлари ҳимояланган эди ва камон ўқларидан қўрқмай ишлар 
эдилар), Хориен ваҳимага тушди ва унинг олдига Оксиартни юборишини сўраб 
Искандарга жарчи юборди. (7) Искандар Оксиартни юборди ва у Хориенни 
таслим бўлишга ҳамда қалъани топширишга кўндирди: Искандар ва унинг 
қўшини куч билан олишга қодир бўлмаган жойнинг ўзи йўқ, лекин у содиқ 
дўстдир, деб Оксиарт Искандарнинг содиқлигини ва одиллигини мақтай 
бошлади, мисол тариқасида турли воқеаларни ва аввало, ўзи билан юз берган 
1
Паретакена вилоятидаги “Хориен қояси”нинг жойлашиши борасида бир қатор фикрлар мавжуд. В.Томашек бу 
ерни Бадахшоннинг тоғли ҳудуди, деб ҳисоблайди, В.В. Григорьев “Ҳисор ўлкаси”да деб ҳисоблайди, И.Маркварт 
фикрича бу – ўнг соҳил Бахтариясининг “дарё бўйи ҳудуди” (яъни ҳозирги Сурхондарё вилояти ва 
Тожикистоннинг бир қисми) ва ҳоказо. Бугунги кунда, археологик тадқиқотлар натижасида олинган маълумотлар 
асосида шундай тахмин билдирилганки, “Бойсунтоғ, Кўҳитанг тоғолди ва тоғ тизими ва эҳтимол, Тожикистоннинг 
Қабодиён воҳаси мил. ав. VI-IV асрларда... Паретакена вилояти бўлган”(Сагдуллаев, Ртвеладзе. Б. 44-49).

---

187 
ҳодисани келтирди. (8) Хориен унга ишонди ва бир неча қариндошлари ва 
дўстлари билан ўзи Искандар олдига келди. Искандар Хориенни иззат билан 
кутиб олди, ўзининг дўстлигига ишонтирди, аммо қўйиб юбормади ва у билан 
келган бир неча одамни яна қоя томон, уни топшириш буйруғи билан 
юборишни таклиф қилди. (9) У ерда йиғилган қочоқлар уни топширдилар: 
Искандар ўзи 500 қалқончи билан қояни кўриш учун у ерга кўтарилди; у 
Хориенни жазолаш фикридан шунчалик узоқ эдики, ҳатто унга қалъани 
бошқаришни буюрди ва аввал тайинлаган ерларга ҳоким этиб қолдирди. 
(10) Искандар лашкари қиш ноқулайликларидан жуда ҳам изтироб чекар 
эди; қамал пайтида қор ёғди; озиқ-овқат етишмовчилиги азобли даражада 
сезилар эди. Хориен лашкарга икки ойга етарли озиқ-овқат олиб келишни 
ваъда қилди; у чодирлар сонини ҳисобга олган ҳолда, ғамламалардан нон, май 
ва тузланган гўшт олиб келди. Шу билан бирга у қамал ҳолатлари учун ғамлаб 
қуйилган озиқ-овқатнинг ҳатто ўндан бирини ҳам олиб келмаганини айтди. 
Бундан сўнг Искандарнинг унга бўлган ҳурмати янада ортди, чунки у қалъани 
мажбур бўлганидан эмас, ўз хоҳиши билан топширган эди. 
22 
Искандар бу ишларни тугатиб, ўзи Бахтарияга кетди, Кратерни эса 
“дўстлар”дан иборат олти юз отлиқ билан ва унинг ўзининг, Полиперхонтнинг, 
Атталнинг ва Алкетнинг пиёдалари билан паретаклар ўлкасида ёлғиз ўзи ҳали 
қуролини ташламаган Катан
1
ва Австанга қарши юборди. (2)Улар билан қонли 
жанг бўлди; бу жангда Кратер аскарлари ғолиб чиқди. Катан жангда ҳалок 
бўлди; Австанни асир олдилар ва Искандарнинг ҳузурига келтирдилар; 
варварлардан 120 отлиқ ва бир ярим мингга яқин пиёда ҳалок бўлди. Кратер 
қўзғолонни бостириб, қўшини билан Бахтарияга йўл олди. 
(3)Баҳорнинг охирида Искандар лашкари билан Бахтариядан ҳиндларга 
қарши юрди; Бахтария ўлкасида у Аминтани 3500 отлиқ ва 10000 пиёда аскар 
билан қолдирди. (4) Ўн кунда у Кавказдан ошиб ўтиб, Искандария шаҳрига –
Бахтарияга қилган биринчи юриши пайтида паропамисадлар
2
ерида ўзи асос 
солган шаҳарга келди. У ўшанда шаҳарни бошқариш учун ўзи тайинлаган 
гиппархни лавозимидан четлаштирди, чунки, унинг фикрича, у шаҳарни ёмон 
бошқарган эди. Искандарияга яна атрофдаги аҳолидан бир қанчасини кўчириб 
келтириб, ҳарбий хизматга яроқсиз бўлиб қолган аскарларни ҳам у ерда 
қолдириб, “дўстлар”дан бири Никанорга шаҳарни ободонлаштиришни буюрди; 
паропамисадлар ерига ва то Кофен дарёсигача
3
бўлган вилоятга сатрап этиб у 
Тириеспни тайинлади.