Ўзбекистон тарихи хрестоматия

ТЎРТИНЧИ КИТОБ 
1 
Бир неча кундан сўнг Искандар ҳузурига абийлар деб аталган скифлардан 
шаҳар вайроналари. Шаҳар ўрнида одамлар мил. ав. VI-IV асрларда яшай бошлаганлар. Мил. ав. III-II асрларда 
Бахтара аввалига Юнон-Бахтария, сўнгра Кушон давлатининг пойтахти бўлган. Балх Шарқнинг деҳқончилик 
маданияти ва қадимги давлатчилик марказларидан биридир. Унинг ўтмиши ҳақидаги маълумотлар мил. ав. I 
мингйилликнинг биринчи ярмига бориб тақалади. Мил. ав. VI-IV асрларда Балх ҳудуди Аҳоманийлар давлати 
таркибига кирган. Кейинчалик, Искандар Зулқарнайн империяси қулаганидан сўнг Балх Юнон-Бахтария давлати, 
сўнгра Кушон давлати таркибига кирди. Балх ўзининг катта иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ва маданий аҳамиятини 
узоқ вақт сақлаб қолган (Ахмедов. Б. 296)
1
Кўпгина тадқиқотчиларнинг тахминларнга кўра, – деб таъкидлайди В.А.Лившиц, – қадимги Суғдда иккинчи 
“шоҳ кенти” мавжуд бўлган. Сугдиёнанинг пойтахти Мароканда эмас, Басилея бўлган. Эҳтимол, Басилея Суғд 
ҳукмдорларининг ёзги қароргоҳи бўлиб хизмат қилгандир. Ҳар ҳолда, Арриан фақат Марокандани Суғдиёна 
пойтахти дейди. Арриан, Квинт Курций Руф, “Искандар йўлчиси”, “Буюк Искандар қилганларининг қисқа 
баёни”, Плутарх, Страбон, Плиний, Птолемейларнинг Мароканда тарихига тегишли матнлари биз томондан 
И.В.Пьянков 
қилган 
охирги 
таржималарни 
ҳисобга 
олиб, 
қиёсланган 
(Пьянков. 
Древний 
Самарканд.Б.60).И.В.Пьянков ва бошқа муаллифларнинг таржималарида мавжуд бўлганда, биз уларни 
тўртбурчак қавсларда ва сатрости кўрсатмаларида белгиладик.
2
Танаис – Дон дарёси. Лекин ушбу ҳолда бошқа бир қатор антик муаллифлардаги каби, Яксарт (Сирдарё) шу 
ном билан аталган. Ҳеродот кетидан Арриан ҳам бошқа Танаис, яъни Меотий кўлига (Азов денгизига) 
қуйилувчи Дон дарёси мавжудлиги ҳақида гапиради.
3
Каспий денгизи.
4
Қора денгиз.

---

176 
(Гомер уларни ўз асарида одил инсонлар сифатида мадҳ этган; улар Осиёда 
яшайдилар, асосан камбағалликлари ва одилликлари сабабли мустақиллар) ва 
европа скифларидан элчилар келди; бу Европада яшовчи энг катта қабиладир
1
. 
(2) Улар билан Искандар “дўстлар”дан бирини яхши алоқалар ўрнатиш 
баҳонаси билан юборди; бу элчиликнинг асосий сабаби скиф ўлкасининг 
табиати билан танишиш, аҳолисининг сонини билиш, уларнинг ҳаёти ва 
қуролланишини ўрганиш эди. 
(3) Ўзи эса Танаис дарёсида шаҳар асослашга ва уни ўзининг исми билан 
номлашга қарор қилди. Бу ер унга ўсиб катта бўладиган, скифларнинг 
ҳужумларидан яхши ҳимояланган ва дарё ортида яшовчи варварлардан 
мамлакатни ҳимояловчи таянч бўладиган шаҳар учун қулай бўлиб кўринди. 
(4) Шаҳарнинг ўсиб катта бўлишига кўчиб келганларнинг кўплиги 
(уларни бу ерда йиғмоқчи эди) ва номининг улуғлиги кафолат эди. Ва мана шу 
пайтда дарё бўйида яшовчи варварлар шаҳарларда турган македон қўшини 
ўрдуларини асир олиб, ўлдирдилар, бу шаҳарларни эса янада 
мустаҳкамладилар. (5) Бу қўзғолонда суғдликларнинг кўпчилиги иштирок 
этди, уларни қўзғолонга Бессни ушлаганлар бошладилар; улар ўз томонларига 
бахтарияликларнинг бир қисмини оғдирдилар. Балки, улар ҳақиқатан ҳам 
Искандардан қўрқишар, лекин, эҳтимол, қўзғолон кўтаришга Искандарнинг 
ушбу мамлакат бошлиқларига Зариаспада
2
, энг катта шаҳарда йиғилиш 
ҳақидаги берган буйруғи сабаб бўлган; уларнинг фикрича, бу йиғилиш ёмон 
мақсадларда уюштирилган эди.