Ўзбекистон тарихи хрестоматия

 
«КЕЙИНГИ ХАН [СУЛОЛАСИ] ТАРИХИ» 
«ХОУ ХАНШУ»ДАН 
Манба ҳақида
. 
Мил. 8 йилда деҳқонлар қўзғолонлари натижасида Ғарбий 
Хан (Сихан: мил. ав. 206 – мил. 8) ёки Аввалги Хань (Цянхан) сулоласи 
тугатилган. 23 йилда 15 йиллик ички урушдан сўнг Лю Сю исмли шахс 
зодагонлар томонидан ташкил этилган ҳарбий қисмлар ёрдамида урушни 
тугатиб, ўзини император деб эълон қилди ва ўз сулоласини Хан деб 
номлади. Саройдаги тарихчилар гуруҳи қайтадан шакллантирилди, анъанага 
кўра тарих ёзиш ишлари давом эттирилди. Аммо иккинчи Хан сулоласининг 
яхлит тарихи Ғарбий Жин (Шижин) сулоласи даврида (мил. 265-316) сарой 
тарихчилари ота-бола Хуа Чяо ва Хуа Челар томонидан битилган ва у 
«Кейинги Хан [сулоласи] тарихи» («Хоу Ханшу») деб номланган. Унинг 
ҳажми 97 бобдан иборат. Марказий Осиё тарихига оид маълумотлар ушбу 
тарихнинг «Шиюй» («Ғарбий мамлакатлар») деб номланган 88-бобида 
келтирилади. Аммо унда Фарғона тарихига оид маълумот алоҳида бўлинма 
сифатида келтирилмайди. 
1
Ушбу маълумот “Ханшу”нинг уйғурча таржимасида “у ерда ипак ва сир йўқ”, деб хато таржима қилинган 
(Ханнома. Б. 879). Сима Чяннинг қаламига мансуб бўлган “Шижи” номли асарнинг Фарғонага бағишланган 
бобида “чиди у цичи” (
其地无
丝漆
) деб ёзилган. Бу маълумотни “у ерда ипак бўёғи йўқ” деб эмас, балки “у 
ерда ипак бўялмас экан”, деб таржима қилиш тўғри бўлади.
2
“Чи” 
（器）
иероглифи уйғур тилига “асбоб” деб таржима қилинган. Бу тўғри эмас. Биз уни “идиш-товоқ” 
деб таржима қилдик. Чунки темирдан ясаладиган кетмон, болта, теша, пичоқ каби ускуналар ҳам асбоблар 
қаторига киради. Археологик маълумотлардан маълумки, бу каби ишлаб чиқариш қуроллари бундан икки 
минг йил муқаддам Фарғонада ясалган. Шунинг учун “чи” иероглифини “асбоб” деб таржима қилиб 
бўлмайди.

---

322