Ўзбекистон табиий

Қиялиги жуда катта ерлар-
қиялик 5-8
0
. Баҳорги деҳқончилик 
учун яроқли, лекин ерни ҳайдаш учун жуда ноқулай. Тупроқнинг 
гумусли қатламининг кучли ювилиши кузатилади. Деҳқончиликни 
махсус зина-поя террасаларда олиб бориш мумкин. Ерга ѐнбағир 
қиялигига кўндаланг йўналишда ишлов бериш мумкин.
Ўта қия ерлар
– қиялик 8-12
0 
.Суғориб экин экиш учун яроқсиз, 
эрозия тупроқни бутунлай ювиб кетиши мумкин. Токчилик ва 
боғдорчиликда фойдаланиш мумкин (кичик ерларда). 
Суғориб экин экиладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини 
аниқлашда ернинг ўйдим-чуқурлиги, ўйиқларнинг қанчалик 
чуқурлигини баҳолаш ҳам муҳим ўрин тутади.Ерни планировка 
қилиш (текислаш), суғорув ариқлари ва зовурлар шохобчалари 
йўналишини аниқлаш, қуриладиган насос станциялари қувватини 
белгилаш ернинг ўйдим чуқурлиги маълумотларига асосланади. Ер 
ости сувлари табиий оқимини, маҳаллий эрозия базисларини аниқлаш 
ҳам шу маълумотлар асосида бажарилади. Уйдим-чуқурлиги (ўйиқлар 
чуқурлиги) 0-1 м бўлган ерлар суғориб экин экиш жуда ноқулай 
ҳисобланади, чунки бунда грунт сувининг оқиб чиқиб кетиши қийин 
бўлади. Бундай ерларда грунт суви юзага кўтарилиб, тупроқда туз 
тўпланганлиги учун зовур-дренаж тармоқларини анча зич 
жойлаштириш ва ерларга ҳар йили яхоб суви бериш зарур бўлади. 
Обикор деҳқончилик учун кўп жойларда 
ўртача даражадаги
уйдим-чуқур ерлар (5-10м)энг қулай ҳисобланади. Бундай ерларда 
грунт суви чуқурда, унинг табиий оқими таъминланган бўлади. 
Кучли парчаланган
(ўйиқлар чуқурлиги 10-20 м) ерлар суғориб 
экин экиш учун анча ноқулай. Бундай жойларда грунт суви оқими 
етарли, дренаж керак эмас, лекин сувни тепага насослар орқали 
кўтариб бериш, суғориш ишларини олиб бориш анча қийинлашади. 
Ирригация майдонларининг мелиоратив ҳолатини баҳолашда жой 
рельефининг парчаланганлик даражасини аниқлаш ҳам жуда муҳим. 

---

171 
Ҳудудларнинг парчаланганлик даражаси экинларнинг майдонинг 
шаклини белгилашда, энг қулай механизмлардан қанчалик 
фойдаланиш мумкинлигини аниқлашда қўл келади. Олимларнинг 
фикрича, икки чуқурлик ѐки баландлик орасидаги масофа 0,4 км дан 
ортиқ бўлса, бундай ерлар суғориб экин экишга яроқли, агар 0,7-0,8 
км бўлса жуда ҳам қулай ҳисобланади. Обикор деҳқончилик ерлари 
рельефини баҳолашда жойнинг паст ва баланд жойларини, қиялик 
йўналишини акс эттирадиган рельеф пластикаси харитасини тузиш 
ҳам мақсадга мувофиқдир. Чунки бундай харитадан бир ҳавза 
доирасида эритма ва қаттиқ ҳолатдаги органик-минерал моддалар 
ҳаракати йўналишини, грунт сувлари ҳолатини, табиий ер ости суви 
оқими йўналишини, тупроқнинг шўрланиш даражаси ва турларини 
аниқлаш мумкин. Рельеф пластинкаси харитаси канал, ариқ ва 
зовурлар ўтказиш жойини аниқлашга ҳам ѐрдам беради. 
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, ландшафт ресурсларини, 
иқлимни, ер ости ва ер усти сувларини, рельефни уйғунликда таҳлил 
қилиш табиий географик тадқиқотларда асосий усул ҳисобланади ва, 
энг муҳими, у орқали Ўзбекистоннинг табиий шароитини қишлоқ 
хўжалиги мақсадларида геоэкологик таҳлил қилиш имкони туғилади.