Ўзбекистон табиий

Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш
. 1996 йил 27 декабрда 
Ўзбекистон Республикасида «Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш 
тўғрисида» қонун қабул қилинди. Ундан мақсад атмосфера ҳавосини 
табиат комплексининг муҳим компоненти сифатида муҳофаза 
қилишдир. қонуннинг вазифаси атмосфера ҳавоси таркибини сақлаш, 
турли хил кимѐвий, биологик, физик ва бошқа таъсирларнинг олдини 
олиш, давлат, юридик ва жисмоний шахсларнинг шу соҳадаги 
фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солишдир. Атроф муҳитнинг 
экологик ҳолати ва ҳудудлар экологик мувозанатининг бузилиши кўп 
жиҳатдан атмосфера ҳавосининг таркибига ҳамда унинг турли ишлаб 
чиқариш чиқиндилари таъсиридаги салбий ўзгаришларга боғлиқдир. 
Бу ўзгаришлар сайѐравий, регионал ва маҳаллий миқѐсда рўй беради. 
Ўзбекистон ҳудудининг ўзига хос табиий хусусиятлари уни экологик 
хўжалик районларига ажратишга ва ҳар бир район ер усти атмосфера 
ҳавосининг ифлосланиш потенциалини аниқлашга имкон беради. 
Атмосфера ҳавосининг ифлосланишини бундай илмий башорат 
қилишда асосий шамолларнинг такрорланиши, қанча вақт сурункали 
эсиши, турбулентлик коэффициенти ва бошқа хил кўрсаткичлардан 
фойдаланилди. Республика ҳудудида ер юзасида атмосфера 

---

150 
ҳавосининг ифлосланиш потенциали (АҲИП) 2,4 дан 3,3 гача 
ўзгариши қайд қилинган (10 -жадвал) 
10- жадвал 
Табиий географик районлар бўйича 
АҲИП 
Устюрт 
2,4–2,7 
Қуйи Амударѐ 
2,6–3,0 
Қизилқум 
2,7 
Қуйи Зарафшон 
2,7–3,0 
Чирчиқ – Оҳангарон 
3,0–3,3 
Мирзачўл 
2,7–3,3 
Фарғона водийси 
3,0–3,3 
Самарқанд районида 
2,7–3,3 
Қашқадарѐ ҳавзасида 
2,7–3,3 
Сурхондарѐ ҳавзасида 
2,7–3,3 
Чирчиқ–Оҳангарон ва Фарғона районларида атмосфера ҳавоси 
ифлосланиш даражасининг катталигига сабаб бу ердаги ҳудудий 
ишлаб 
чиқариш 
мажмуалари 
нисбатан 
ривожланганлиги, 
автотранспорт ҳаракатининг кўплиги, кончилик саноатининг салбий 
таъсири ва қишлоқ хўжалигида зарарли кимѐвий моддалардан кўпроқ 
фойдаланишдадир. 
Атроф муҳитнинг меъѐридан ортиқча ифлосланиши, айниқса, 
йирик шаҳарлар учун хос. Ўзбекистонда ер усти атмосфера 
ҳавосининг ифлосланиши 1983 йилда энг юқори даражага етиб, 
сўнгги йилларда аҳвол бирманча яхшиланди. Саноат шаҳарларида 
ҳавони энг кўп ифлослантирувчи асосий моддалар олтингугурт II-
оксиди, азот оксидидир. Атмосфера ҳавосини бузувчи бошқа 
омиллардан бири – автомобиль транспорти. Автотранспортни янги, 
экологик безарар ѐқилғи турларига ўтказиш, тежамли двигателларга 
ўтиш, кўчалар чеккаларига дарахтлар экиш атроф муҳит ҳолатини 
яхшилашнинг муҳим масаласи бўлиб қолмоқда. Тадқиқотларнинг 
кўрсатишича, қишлоқ жойларда атмосфера ҳавосини ифлословчи 
асосий омил қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган турли хил 
учувчан кимѐвий моддалар бўлса, йирик шаҳарларда шаҳар 
транспортидир. 
Тошкент 
шаҳрида 
атмосфера 
ҳавосининг 
ифлосланишида шаҳар транспортининг ҳиссаси 80%дан ортиқ. 
Саноат чиқиндилари нафақат атмосфера ҳавосини, балки сув, тупроқ, 
инсон, ўсимлик ва ҳайвонот дунѐсига ҳам маълум даражада зарар 
етказмоқда. Кейинги йилларда атмосфера ҳавосининг тозалиги 

---

151 
устидан назоратнинг кучайтирилиши, корхоналарда технология 
жараѐнларининг 
такомиллаштирилиши, 
ҳаво 
тозалагич 
мосламалардан кўпроқ фойдаланиш, мутахассислар экологик онги ва 
масъулиятининг ошиши, «Экосан» халқаро экологик ва саломатлик 
жамғармасининг фаол саъй-ҳаракати натижасида ижобий силжишлар 
рўй бермоқда.