Ўзбекистон табиий

Совуқ даврнинг давомийлиги кунларда 
(Л.Н.Бабушкин бўйича, 1981) 
 
Географик 
кенглик 
Ҳудуд 
Қ
5
0
 дан паст бўлган 
даврнинг ўртача 
давомийлиги 
0
0
 дан паст 
бўлган 
даврнинг 
ўртача 
давомий 
лиги 
45
0
Устюрт 
150-155 
120-125 
40-41
0
Қизилқумнинг маркази 
ва Бухоро воҳаси 
100-110 
40-55 
38-39
0
Қашқадарѐнинг 
қуйи 
қисми
65-85 
0-10 
37-38
0
Ўзбекистоннинг 
жанубий чекка қисми 
45-60 
0 
Ўзбекистонда айрим йиллари қиш илиқ келади ва 
ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланиши тўхтамайди. Бундай даврни 
Л.Н.Бабушкин «вегитацияли қиш» деб атаган. Л.Н.Бабушкин 
маълумотига кўра, вегитацияли қиш ҳамма қишларнинг Чурукда, 
Мўйноқда, Нукус ва Қўнғиротда 0 % ни, Урганчда 9 %, Томида 16 %, 
Шафриконда 41 %, Қоракўлда 55 %, Тошкентда 45 %, Чорвоқда 31 %, 
Мирзачўлда 33 %, Самарқанда 54 %, Жизахда 45 %, Навоийда 53 %, 
Қўқонда 34 %, Фарғонада 28% %, Андижонда 21 %, Қаршида 56 %, 
Китобда 66 %, Ғузорда 80 %, Термизда 94 % ва Шерободда 100 % ини 
ташкил этади. 
Ёзнинг хусусиятларини аниқлашда мусбат ҳароратлар 
йиғиндисини, совуқсиз кунлар сонини билиш катта аҳамиятга эга. 
Ўзбекистонда ѐз энг узоқ давом этадиган фасл бўлиб, у республика 
текислик қисмининг жанубида 160 кунгача, шимолида 105-107 
кунгача давом этади. Ёзнинг энг иссиқ ойи-июлда ҳаво ҳароратининг 

---

81 
мамлакат текислик қисмида тақсимланиши кўпроқ кенглик зоналлиги 
қонуниятларига бўйсинади. Лекин ҳароратга ер юзасини қоплаган тоғ 
жинслари, уларнинг таркиби, сув ҳавзаларининг бор-йўқлиги, 
ҳудуднинг ўсимлик билан қопланганлик даражаси ҳам таъсир этади. 
Тоғли ҳудудларда ѐзги ҳаво ҳароратининг тақсимланишига географик 
кенгликнинг таъсири иккинчи даражасли бўлиб қолди, ҳарорат 
кўпроқ баландликка боғлиқ бўлиб қолиб, баландлик минтақаланиши 
намоѐн бўлади.
Ёз ойларида Ўзбекистон ҳудудини маҳаллий иссиқ тропик ҳаво 
қоплаб олади. Июль ойининг ўртача ҳарорати мамлакат текислик ва 
тоғ олди ҳудудларида 25-31
0
орасида бўлади. Термиз ва Шерободда 
31
0
-32
0 
га етади. 30
0
ли изотерма Қизилқумнинг марказий 
районларини ўраб туради, Қашқадарѐ ва Зарафшоннинг қуйи оқимида 
ҳарорат 29-31
0
, Фарғона водийсида 26-28
0
, Қуйи Амударѐда 25-28
0
, 
Устюртда 27
0
атрофида бўлади.
Ёз ойларида ҳаво асосан июнь-июль ойларида пешин пайтида 
ниҳоятда қизиб кетиб, мутлақ юқори ҳарорат текислик ва тоғ 
олдиларида 42-47
0
гача кўтарилади, 2000-2200 м баландликда 30-32
0
, 
3000 м баландликда 20-22
0
ни ташкил этади.
Л.Н.Бабушкиннинг маълумотига кўра, 1912 йилнинг 8 июлида 
Термизда ҳавонинг ҳарорати 50
0
, 1915 йили 21 июлда 49,5
0
га етган. 
Жанубий ҳудудларда тупроқ усти ҳарорати 60-65
0
бўлади, айрим 
пайтларда 70-75
0
гача кўтарилади, Шўрчида эса 79
0
га етгани 
кузатилган.
Юқори ҳаво ҳарорати суғориладиган ерларда иссиқ севар 
ўсимликларнинг ўсишига, эрта ҳосилга киришига имкон беради, 
лекин юқори ҳарорат ҳаводаги ва тупроқдаги намнинг камайишига 
сабабчи бўлади, одам соғлиғига салбий таъсир этади.
Республикамизда экинларга анча зарар етказадиган кечки 
баҳорги ва эртанги кузги совуқлар бўлади. Вегетация даврида ҳаво 
ѐки тупроқ ҳароратининг қисқа муддат 0
0
дан пасайиб кетиши, баъзан 
-1,5, -2
0
га тушиб қолиши натижасида ғўза ва полиз экинларини, 
меваларини совуқ уради, баъзи жойларда улар бутунлай нобуд 
бўлади.