Ўзбекистон республикасиолий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

3. Румийнинг “Маснавийи маънавий” асари – инсонни 
маънавий-ахлоқий тарбиялашдаги муҳим манба 
Асрлар давомида буюк аломалар томонидан бизга маънавий 
мерос бўлиб қолган инсон маънавий-ахлоқий камолоти 
борасидаги 
асарларнинг 
номланиши 
ва 
маънавият 
тушунчасининг ёритилишида ахлоқ, комил, фозил, футувват, 
ичингдадир. //туркчадан Улуғбек Ҳамдам тарж/Фалсафий-маърифий асар. 
Сўзбоши муаллифи ва масъул мухаррир Н. Комилов. –Т.: Меҳнат, 2001. – 199 б. 
1
Наврўзова Г.Н., Рахматова Х.Х. Нақшбандия тушунчалари генезиси. - Б.: 
“Бухоро”, 2010. – 160 б. 
2
Қобулниёзова Г.Т., Зайнобиддинова Н. И. Олам ҳаёл билан қоимдир. – Т.: 
Маърифат. 2003. 6 октябрь. 
3
Зайнобидинова Н.И. Жалолиддин Румий тасаввуфий таълимотида инсон 
маънавий 
камолоти 
масаласи 
// 
09.00.03- 
Фал. 
тарихи. 
Фал.фан.номз.дисс...автореф. – Тошкент, 2011.-29 б. 
4
Тўқсанов Қ. Румий ҳикматлари таржималарининг қиёсий таҳлили. / таржимон – 
Жамол Камол ва Эргаш Очилов томонидан ўзбекчалаштирилган/. –Т.: Ўзбек 
тили ва адаб. 2009. №4. 90-93 б.; Тўқсанов Қ. Навоий ижодида Румий даҳоси. - 
/Румийшунослик/. Тил ва адаб.таълими ойн. 2009. №5. май. 52-57 б. 

---

45 
маърифат, мантиқ (маъно), иймон сўзлари ишлатилганлигини 
кузатамиз. Аммо фақат Жалолиддин Румий ижодида “маънавият” 
сўзи ишлатилган. Шоир “Маснавийи маънавий”да Шарқ халқ 
оғзаки ижодининг ноёб дурдоналаридан ҳикоят тарзида кўпгина 
намуналар келтиради ва улар турли даражадаги китобхонга мос 
келади. Бу асарда нарса–ҳодисаларнинг ички ҳолатига муносабат 
билдирилган бўлиб, Қуръони карим оятлари ва Ҳадиси 
шарифларга шарҳлар келтирилган. Шунингдек, “Маснавийи 
маънавий” инсон тафаккурининг юксак кўриниши ва юксак ахлоқ 
китоби сифатида, бугунги глобал иқтисодий ва сиёсий 
ўзгаришлар жараёнида муҳим аҳамият касб этади. Бу асар барча 
замонлар учун маънавий-ахлоқий тарбияни амалга оширишда 
муҳим қўлланма бўла олади.
Мавлавийга “Маснавий” бурҳондир, 
Паҳлавий алфозида Қуръондир.
1
“Маснавий” – “Қуръони каримнинг очиқ-равшан баёни... 
маънавий ризқни кенгайтирувчи... хулқларни пок... мартабаларни 
юксак”
2
тутгувчи асар. Олти китобдан иборат бўлган бу дидактик 
асар 760 га яқин Қуръон оятлари шарҳи, 703 ҳадис намунаси, 
турли миллий эпос, халқ оғзаки ижоди намуналари ва 
таржималарни ўз ичига олган. Асарда маънан етук, комил инсон 
масаласи, пайғамбар, авлиё, сўфий, шайх, устозлар таълимоти 
етакчи ўринни эгаллайди. Асар ҳажми олти китоб – 25 632 байт 
ёки 51 264 сатрни ташкил этади. “Маснавий” ҳақида олимлар: 
“Тарихда “шариф” деб сифатланган учта асар мавжуд бўлиб, 
биринчиси – “Бухоройи шариф”, иккинчиси – “Шифойи шариф” 
ва учинчиси – “Маснавийи шариф” дейишади.
3
Маснавий [арабча 
– қўшалоқ, иккилик; икки мисрали шеър шакли] ҳар бир 
байтининг мисралари ўзаро қофиядош бўлган ва байтдан байтга 
қофиялар янгиланиб борадиган шеър шакли.
4
1
Румий Жалолиддин. Маънавий маснавий: Куллиёт Ж.1. К.2. /(Таржима шарҳи 
билан: Таржимон Асқар Маҳкам.) – Т., 2007. – (10-бет).
2
Румий Жалолиддин. Маснавийи маънавий. – Т. 2010. – (6-бет). 
3
Усмон Нури Тўпбош. Бир кўза сув. – Т., 2007. – 200 б. – (8-бет).
4