Bog'liq zbekiston respublikasida jismoniy madaniyat tizimini rivojlanis
Õrgatish usullarining tasnifi Metodlarning har xil belgilariga muvofiq bir nccha tasnifi
mavjud. Ular bir-biriga zid bõlmasdan, õrgatish jarayonini har
tomondan ochib beradi. Farqlash kerak, birinchidan. bolaning
bilish faolligini aks ettiruvehi usul, yoki eshitgan va
kõrganini cslash usullari; ikkinchidan, õqituvchi õz bilimlarini. malakalarini sõz yordamida anglushi va namoyish qilish
usuli; uchinchidan, eshitish, kuzatish va harakatlarni bajarish
orqali õquvchilaming bilim va malakasini oshirish usullari.
Sanab õtilgan uchta tasnifdan jismoniy tarbiyada eng kõp
tarqalgani oxirgisi. Chunki bunda, õquvchilardan faqat bilimlar talab qilinibgina qolniasdan, harakat-faoliyatlar sistemasi
bilan amaliy bilimlar õquv matcrialida yetarlicha aks
ettirilgan.
Õquvchilaming bilim va malaka nlishlarini õrganish
uslublarining hammasi uch guruhga bõlinadi.
Uch guruhdagi metodlaming mavjudligi organizmning bar xil
analizatoriari sistcmasi yordamida õquvchilaming õrganilayotgan faoliyatlar bilan tanishuvini ta'minlaydi: bola linglaydi, kuzatadi. harakat jarayonida õzini sezadi. Ishga ikkala
signal sistcmasi jalb ctiladi. Faoliyatlarga õrgatishda amaliy
uslublar asosiy ahamiyatga cga bõiadi.
Har bir metodlar gumhi pcdagogik faoliyatda bir necba
kõrinishga cga.
õrgatish metodlari (uslublari) Amaliy
uslublar: Sõz i slab fan: Kõrsatma uslublar:
— qismlarga
bõlib
õrganish:
bir butun
õrganish;
— õyinlimusobaqali
õrganish.
— hikoya qilish;
— tasvirlash;
— tushuntirish;
— suhbat;
— talilil qilish;
— topshiriq hcrish;
— kõrsatish; ba hoi
ash:
— buyruq bcrish;
— hisobga olish.
— jonli kõrsatish -- namoyishlar;
— plakatlar,
— kinogrammalar;
— rasmlarni doskaga chizish;
— kinofilmlar;
— ovozli va kõri- nishli signal1
ar.
Amaliy uslublar Bu mcuxllar õquvchilarning faol harakatlariga asoslangan.
Jismoniy mashqlami bajarish sharoitinmg reglamcmlashgan
darajasiga qarab. bu mctodlar uch gunihga bõlinadi: qat'iy
reglamentlashgan mashqlar metodlari (qismlarga bõlib va bir
butun õrganish) va qisman reglamcmlashgan (õvinli va musobaqali)
õrganish. Har qanday mctodda reglament- lashganlik vaqti bõIadi.
Faqat reglamcntlashganlikning darajasi va xaraktcri har xil
bõIadi. xolos.
Qat'iy reglamentlashgan mashqlar uslublari Bu metodlar harakatlarni kõp marotaba bajarish bilan yoki
uning qismlari, qat'iy rcglamentlashganlikda harakat formasi,
yukning hajmi, uning ortib borishi. dam olish bilan
navbatlashishi va boshqalar bilan xarakterlanadi. Bu guruhga
kimvchi mctodlar bir-birini tõldiradi va aniq õquv vazifasini
aniqlovchi kõpgina shanlar asosida qõllaniladi: õquvchilarni
82
guruhli va shaxsiy xaraktcriga qarab õrgatish bosqichlariga.
õquv matcrialining mazmuniga, darsning davomiyligiga, õrgatish
joyining sharoitga, õquv manbalarining mavjudligiga (anjom,
uskunalar) va boshqalar bilan boğliq bõladi.
Qismlar bõyicha õrgatish uslubi Bu uslub alohida faoliyat qismlarining boshlanğich
õrganiiishini, sõng ularni qõshib bir butun õlgatishni kõz- da
tutadi. Bu uslub shuğullanuvchi imkoniyatini tushunish va
harakat faoliyatlarini alohida õrganishga boğliq hamda uni
õrgatish vazifalariga muvofiq amalga oshiriladi.
Mashqlarni bõlib yuborish, qismlar bõyicha õrganish uslubining
xarakterli tomoni hisoblanadi, Ickin qismning õzini õrganish
asosiy maqsad emas. U faqat bir butun faoliyatni õrganishni
yengillashtimvchi boshlanğich davr bõlib xizmat qiladi. Bir
butun asosiy faoliyat yakunlovchi hisoblanadi.
Faoliyatni qismlarga bõlish usuli xilma-xil bõlishi mumkin,
Ickin barcha yordamchi mashqlar vujudga kelishiga xizmat qiladi.
Yordamchi mashqlardan bir butun harakat mashqini yeng.il
õzlashtirib olish uchun, qisman. ta'lim vazifalarini hal dish
uchun foydalaniladi. Yordamchi mashqlar markaziy ncrv
sistcmasida shunday samaradorlik izlarini, oddiy vaqtincha
aloqalarni tõplashga yordam beradi va oxirida asosiy mashqni
tõliq õzlashtirib olishni ycngillashtiradi.
Yordamchi mashqlar sistemasini tuzish õrganish uchun
bclgilangan faoliyatni tahlil qilish orqali amalga oshiriladi.
Faoliyatlarni bõlish xaraktcri. yordamchi mashqlarning soni.
ularning navbati va qõllanilish davomiyligi — bularning
hammasini õqituvchi aniqlashi kerak. Õrgatishga aniq vazifalar
qõyilganda, õquvchilarning tayyorgarligini va faoliyatining
murakkabligini. albatta. hisobga olish zarur.
Qismlarga bõlib õrganishning pcdagogik af/.alligi. Qismlarga
bõlish asosiy faoliyatni õzkishtirib olish jarayonini
ycngillashtiradi. I. Õquvchi qisman harakat qila bilish imko-
niyatlarini asta-sckin tõplash yõli orqali asosiy maqsadga
boradi va bundan kerakli faoliyat shakllanadi. Natijada õrgatish
muddati qisqaradi va harakatning umumiy madaniyati ortadi.
2. Qismlarga bõlib õrganish. õrgatish jarayonini har bir
mashğulotda aniqlashtiradi. Hatto, mashqning bir unsurini
õzlashtirib olish ham õquvchiga quvonch bağishlaydi.
3. Yordamchi mashqlarning har xilligidan darslar va bir butun
õtgatish jarayoni qiziqarliroq bõlib bonidi.
4. Qismlarni õrganish orqali vujudga keladigan harakat qila
bilishlikning katta zaxirasi boialarning harakat tajribasini
boyitadi.
5. Qisntaiga bõlib õrganish mctodini qõllash yõqotilgan
malakalarni tczda tiklashga yordam be rad i.
6. Bu metod murakkab muvozanatli faoliyatlami õrga- nishda va
alohida bõğinlar hamda muskul gunihlariga ta'sir ctishda beqiyos
ahamiyatga ega. Shunday qilib. qismlarga bõlib õrganish metodi
õrganilayotgan faoliyatlami ijodiy tahlil qilishga yordam
beradi.
Harakat faoliyatlri
Reja:
1. Mashqlarga orgatish bosqichlari
2. Harakat faoliyatlari bilan tanishtirish
3. Harakat faoliyatlariga organish
4. Bajarilgan faoliyatlarni baholash mezoni va uni oquv
jarayonining vazifasiga bogliqligi
5. Harakat faoliyatlarini takomillashtirish
