Збекистон республикаси

31-модда. Ер участкасига бўлган
ҳуқуқнинг вужудга келиши


Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига бўлган ҳуқуқи жойнинг ўзида чегаралар белгиланганидан, ер участкаларининг планлари (чизмалари) ва тавсифлари тузилиб, ер участкаларига бўлган ҳуқуқ давлат рўйхатига олинганидан кейин вужудга келади.

Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига нисбатан бўлган ҳуқуқий муносабатлари, яъни ер ресурсларига нисбатан булган ҳуқуқи унсур холда келиб чиқмасдан, балки қонунларда белгиланган тартиб ва асосларда вужудга келади. Ер участкасига нисбатан булган ҳуқуқининг вужудга келиш асослари ва тартиби Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси, «Фермер хўжалиги тўгрисида»ги, «Қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкат хўжалиги) тўгрисида»ги, «Деҳқон хўжалиги тўгрисида»ги, «Ижара тўгрисида»ги ва бошқа қонунларда белгиланган.

Ер участкаларига нисбатан мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи; доимий эгалик ҳуқуқи; доимий ва муддатли фойдаланиш ҳуқуқи; мулк ҳуқуқи; ижара ҳуқуқи вужудга келиши мумкин.
Ер участкаларига нисабтан хукукни вужудга келиши авваламбор ер ажратиш каби хукукий тадбирни амалга ошириш билан вужудга келади. Ер участкаларини ажратиб бериш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, вилоятлар, Тошкент шаҳри, туманлар, шаҳарлар ҳокимлари томонидан амалга оширилади.
Ер участкаларига нисбатан хукукни вужудга келишида ер бериш жараёни муҳим аҳамиятга эга. Ер бериш ер участкаларига нисбатан хукукни вужудга келишига нисбатан асосий восита бўлиб, бу жараён маълум босқичлардан иборат, яъни биринчиси: ер берилишини сўраб ариза беришидир; иккинчи босқич мазкур аризани ваколатли давлат органида кўриб чиқиш; учинчиси ер ажратиш тўгрисида қарор чиқариш; тўртинчиси натура тартибида ер участкасини жойида ер тузилишида асосан ажратиб беришдан иборат.
Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни белгиловчи, ўзгартирувчи ёки бекор қилувчи ҳужжатлар ана шу ҳуқуқларни давлат рўйхатига олиш учун асос бўлиб хизмат қилади давлат руйхатига олиш каби юридик харакат ер участкаларига нисбатан вужудга келадиган хукукнинг энг асосий кисми хисобланади. Ер участкаларига эгалик қилиш ва улардан фойдаланиш ҳуқуқлари туман, шаҳар, вилоят ҳокимининг, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ер бериш тўғрисидаги қарорлари асосида рўйхатга олинади. Ерларни ижарага олиш ҳуқуқи ер участкасини ижарага олиш шартномаси асосида рўйхатга олинади. Ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқи бундай ҳуқуққа оид давлат ордери, олди-сотди шартномалари ва ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқи юзага келишига асос бўладиган, қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа ҳужжатларга асосан рўйхатга олинади.
Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси томонидан 1999 йил 27 май куни тасдикланган, Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 1999 йил 27 май куни 736-сон билан рўйхатга олинган «Ўзбекистон Республикасида ер участкаларига бўлган ҳукукларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисида йўриқнома»га таянган холда шуни таъкидлаш жоизки, ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказиш расмий, мажбурий ҳаракат бўлиб, унинг асосида юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган ҳуқуқлари белгиланади ва рўйхатга олинган пайтдан бошлаб вужудга келган деб эътироф этилади. Шарҳланаётган моддада назарда тутилган ҳуқуқнинг вужудга келиш жараёнини муайян ер участкасига юридик ёки жисмоний шахснинг ҳуқуқларини дастлабки тарзда белгилаш операцияси сифатида тавсифлаш мумкин.
Бинога, иморатга ва иншоотга бўлган мулк ҳуқуқи бошқа шахсга ўтиши натижасида юзага келган ер участкасига эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш ҳуқуқи ана шу мулкларнинг олди-сотдиси, алмаштирилганлиги, ҳадя этилганлиги, васият қилинганлиги тўғрисидаги тегишли шартномалар ва ер участкасига оид тегишли ҳужжатлар асосида рўйхатга олинади.
Сервитутлар тўғрисидаги битимлар ҳамда ер участкаларига эгалик қилиш, улардан фойдаланиш, уларни ижарага олиш, мулк ҳуқуқларига доир бошқа чеклашлар тегишли шартномалар, суднинг қарорлари асосида рўйхатга олинади.
Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган ҳуқуқларини рўйхатдан ўтказиш уларнинг ташаббусига кўра, шунингдек, ер участкаларини кадастр суратга олишга доир режали ишлар жараёнида амалга оширилади. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқни давлат рўйхатидан ўтказмасдан туриб амалга оширилган операциялар ҳақиқий деб ҳисобланмайди. Ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхатдан ўтказиш ҳужжатлар билан тасдиқланган ер участкаларига бўлган ҳуқуқлар тўғрисидаги ахборотларни туман, шаҳар ер участкаларига доир ҳуқуқлар Давлат регистрига киритиш орқали амалга оширилади.
Ер участкаларига нисбатан мулкчилик, эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва ижарага бериш ҳуқуқига доир ҳужжатларни давлат рўйхатидан ўтказиш (кейинги ўринларда - рўйхатдан ўтказиш) ва расмийлаштириш юридик ва жисмоний шахсларнинг мулкий ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, шунингдек, ер ресурсларини асосли тарзда ва самарали ҳисобга олиш, ер участкаларига доир операцияларни амалга ошириш, солиққа тортиш ва бошқа мақсадлар учун амалга оширилади.
Рўйхатга олиш учун топширилаётган ер участкаларига бўлган ҳуқуқларнинг пайдо бўлишини, уларнинг тўхтатилишини, берилишини, мушкуллаштирилиши ёки ўзгартирилишини белгиловчи ҳужжатлар, нотариал жиҳатдан тасдиқланган бўлиши керак.
Нотариал жиҳатдан тасдиқланган ер участкаларига доир операциялар бўйича ҳужжатлар рўйхатга олиш пайтида қўшимча равишда текширилмаслиги керак. Ана шу ҳужжатлар юзасидан юзага келадиган низолар суд тартибида ҳал этилади.
Ер участкаларига бўлган ҳуқуқлардан фойдаланадиган, шундай ҳуқуқлари пайдо бўладиган, ўзгарадиган ёки тўхтатиладиган барча юридик ва жисмоний шахслар рўйхатга олиш субъектлари ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ расмийлаштирилган ер участкаларига бўлган ҳуқуқни тегишлича тасдиқлайдиган, берадиган, ўзгартирадиган, чеклайдиган ёки тўхтатадиган юридик ҳужжатлар рўйхатга олиш объекти ҳисобланади.
Ер участкаларига бўлган ҳуқуқни рўйхатдан ўтказиш тадбири юридик ёки жисмоний шахснинг рўйхат органига ёзма ариза ва ҳуқуқни белгиловчи ҳужжат ҳамда Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитаси томонидан 1999 йил 27 май куни тасдикланган, Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 1999 йил 27 май куни 736-сон билан рўйхатга олинган «Ўзбекистон Республикасида ер участкаларига бўлган ҳукукларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисида йўриқнома»га биноан бошқа зарур ҳужжатлар билан мурожаат қилишидан бошланади
Миллий ер коннунчилига кура куйидаги ерга нисбатан хукукни белгилаш учун куйидаги тадбирларни амалга ошириш мумкин, яъни: