Ўзбекистон республикаси

Yuz  ichida sonlarni nomerlashni o’rganish uslubiyati 

Reja: 

1.  Sonlarni og‟zaki nomerlash. 

2.  Sonlarni yozma nomerlash. 

Yuz  ichida  sonlarni  nomerlashni  o‟rganishda  o‟quvchilar  yangi  sanoq  birligi 

o‟nlik  va  o‟nlik  sanoq  sistemasining  muhim  tushunchasi  –  xona  tushunchasi  bilan 

tanishadilar.  Ikki  xonali  sonlarning  hosil  bo‟lish  prinsiplarini  nomi  va  yozuvini, 

sonlarni  og‟zaki  va  yozma  nomerlash  o‟zlashtirishning  asosidir.  YUz  ichidagi 

sonlarni  nomerlashni  o‟rganishda  o‟qituvchining  vazifasi  bolalarga  predmetlarni 

bittalab  gruppalab  sanashga  o‟rgatish,  yuz  ichidagi  sonlarni  o‟qish  va  yozishga 

o‟rgatish, bolalarga o‟ngdan chapga hisoblaganda birliklar (I xona birliklari) o‟nliklar 

(II  xona  birliklari)  qaysi  o‟ringa  yozilishini  aniqlash,  u  yoki  bu  xona  birliklari 

---

 

7 

yo‟qligini  qanday  belgilashni  ko‟rsatish,  birinchi  va  ikkinchi  xona  birliklari,  xona 

soni, xona qo‟shiluvchilarning yig‟indisi, bir va ikki xonali sonlar kabi tushunchalar 

va  terminlarni  o‟quvchilar  o‟zlashtirib  olishlariga  erishishdan  iborat.  Nomerlashni 

o‟rganishda ikki bosqich ajratiladi: 11–20 sonlarni va 21–100 gacha bo‟lgan sonlarni 

nomerlash. 20  gacha  bo‟lgan  (11–20)  ikki  xonali  sonlarni  va  20  dan  (21–100)  katta 

bo‟lgan  ikki  xonali  sonlarni  nomerlash  bir-biriga  o‟xshash:  bu  sonlarni  og‟zaki  va 

yozma  nomerlash  sanoqda  birliklarni  o‟ntalab  gruppalashga  va  sonlarni  yozishda 

raqamlarning  o‟rin  qiymatlari  prinsipiga  asoslanadi.  SHu  sababli  ikkinchi  o‟nlik 

sonlarining  o‟nli  tarkibini  o‟zlashtirish  va  bu  sonlarni  yoza  olish  ishi  yuz  ichida 

sonlarni  o‟zlashtirishga  tayyorgarlik  bosqichi  bo‟lib  xizmat  qiladi.  Nomerlashni 

o‟rganishda ikkinchi o‟nlikni ajratish sonlarning o‟nli tarkibini va raqamlarning o‟rin 

qiymati  prinsipni  yaxshi  o‟zlashtirishga  imkon  beradi.  20  ichida  so‟ngra  100  ichida 

sonlar bilan tanishtirish, ushbu reja asosida amalga oshiriladi.  

Oldin  a)  tayyorgarlik;  b)  og‟zaki;  v)  yozma  nomerlash  o‟rgatiladi.  Ikkinchi 

o‟nlik  sonlarini  o‟rganishga  oid  ishlar,  ya‟ni  tayyorgarlik  ishi  “O‟nlik”  mavzusini 

takrorlashda o‟tkaziladi. Bunda bolalarga birinchi o‟nlik ya‟ni 1–10 gacha sonlarning 

o‟zini bilish etarli emasligini, 10 dan katta sonlarni sanay olish ham zarur ekanligini 

ko‟rsatiladi. Bunda predmetlarni o‟nlikdan o‟tib sanashga oid mashqlar kiritiladi.  

Masalan:  Sinfning  birinchi  qatorida  nechta  o‟quvchi  bor.  II  qatorda-chi? 

Sinfdagi  o‟quvchilarning  hammasi  qancha?  SHuningdek,  narsalar  gruppasini  sanash 

bo‟yicha mashqlar (doska yonida necha juft bola bor?) kiritiladi. Xuddi shunday yo‟l 

bilan  cho‟p  donalarini  juftlab,  uchtalab,  beshtalab  sanash,  kartonga  taqilgan 

tugmalarni ham juftlab, beshtalab, o‟ntalab sanash mumkin. Misol tariqasida ikkinchi 

o‟nlik  sonlarining  nomini  aytishga  oid  mashqlardan  foydalanish  ham  mumkin. 

Sanoqda  4  sonidan  keyin  qaysi  son  aytiladi?  40  sonidan  keyinchi?  7  sonidan  oldin 

qaysi son aytiladi? 17 sonidan oldin-chi? 20ga 1ni qo‟shsak qanday son hosil bo‟ladi? 

Bunday mashqlar o‟quvchilarni birinchi o‟nlik sonlaridan tashqari ham sonlar mavjud 

ekanligiga,  ular  ko‟pligiga,  ularni  belgilash,  atash  hosil  bo‟lish  qatorda  kelish 

tartibida  bolalarga  tanish  bo‟lgan  sonlar  orasida  ma‟lum  o‟xshashlik  borligiga 

ishontiradi. Masalan, I sinf 94-, 95- betdagi rasmlar. 

Ikkinchi  o‟nlik  sonlarini  og‟zaki  nomerlashni  o‟rganish  bolalarda  o‟n  haqida 

tushunchani  shakllantirishdan  boshlanadi.  Bolalar  cho‟plarni  10  tadan  qilib  bog‟lab 

o‟nta bir o‟nni hosil qilishni ko‟radilar. (94-bet 1-rasm). So‟ngra o‟ntalik cho‟plarni 

sanash  mashqlarini  cho‟plardan  foydalanib,  o‟nlarni  qo‟shish  va  ayirishni  bajarib 

bolalar o‟nlarni ham birlar kabi qo‟shish va ayirish mumkin ekanligiga ishonch hosil 

qiladilar. So‟ngra 11 dan 20 gacha sonlarning o‟nlar va birlardan hosil bo‟lishi, ularni 

nomi o‟rgatiladi.