2) Yaxlit o‟nliklarni bir xonali sonlarga ko‟paytirish va bo‟lishning tegishli
Birinchi gruppa misollarida hisoblash usullari yaxlit yuzliklarni jadvalda
ko‟paytiramiz: 3 o‟n · 2 = 6 o‟n. 6 o‟nlikni o‟nliklar tagiga yozamiz. 2 yuzlikni 2 ga
ko‟paytiramiz, 4 yuzlikni yuzliklar tagiga yozamiz, natijada 468. YOzma hisoblashda
ostiga yozaman. 1 o‟nlikni esa yodlab qolaman va o‟nliklarni ko‟paytirgandan keyin
o‟nliklarga qo‟shaman. 3 yuzlikni 2 ga ko‟paytirib yuzliklar xonasiga yozaman.
Birliklarni ko‟paytiraman: 6 birlikni birliklar xonasiga yozaman. O‟nliklarni
ko‟paytiraman: 8 o‟n · 3 = 24 o‟n = 2 yuz 4 o‟n. 4 o‟nlikni o‟nliklar tagiga yozaman,
2 yuzlikni eslab qolaman va yuzliklarni ko‟paytirgandan keyin yuzliklarga
38
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
qo‟shaman. Yuzliklarni ko‟paytiraman: 1 yuz · 3 = 3 yuzlik o‟nliklarni ko‟paytirishda
hosil bo‟lgan 2 yuzlikni qo‟shaman: 3 yuz + 2 yuz = 5 yuz. 5 ni yuzliklar tagiga
yozaman. Javobni qo‟yaman, ko‟paytma 546 ga teng. Bo‟lishni yozma hisoblash
usuli.
69 : 3 = 60 : 3 + 9 : 3 = 20 + 3 = 23;
684 : 2 = 600 : 2 + 80 : 2 + 4 : 2 = 300 + 40 + 2 = 342;
Misolni ustun qilib yozish qulay. Oldin yuzliklar keyin o‟nliklar va nihoyat
birliklar bo‟linadi. 684 ni 2 ga bo‟lish kerak. Yuzliklarni bo‟lamiz: 684 sonida 6 ta
yuzlik bor. Bo‟lamiz 6 : 2 = 3 yuzlik bo‟linmada bo‟ladi. Ko‟paytiramiz: 3 · 2 = 6
yuzlik-bo‟ldik. O‟nliklarni bo‟lamiz 8 o‟n : 2 = 4 o‟nlik ko‟payimramiz 4 · 2 = 8
o‟nlik birliklarni bo‟lamiz.
2
342
0
4
4
8
8
6
684
;
2
382
0
4
4
16
16
6
764
764 ni 2 ga bo‟lish kerak.
Yuzliklarni bo‟lamiz: 764 sonida 7 ta yuzlik bor.
Bo‟lamiz. 7 : 2 = 3 yuzlik-bo‟linmada bo‟ladi.
Ko‟paytiramiz: 3 · 2 = 6 yuzlik-bo‟ldik.
Ayiramiz: 7-6 = 1 yuzlik-yana bo‟lish kerak.
O‟nliklarni bo‟lamiz: 1 yuzlik va 6 o‟nlik, 16 o‟nlikka teng.
Bo‟lamiz. 16 : 2 = 8 o‟nlik-bo‟linmada bo‟ladi.
Ko‟paytiramiz. 8 · 2 = 16 o‟nlik bo‟ldik.
Ayiramiz. 16-16 = 0 qoldiq qolmadi.
Birliklarni bo‟lamiz ular 4 ta.
Bo‟lamiz. 4 : 2 = 2 birlik-bo‟linmada bo‟ladi.
Ko‟paytiramiz. 2 · 2 = 4 birlik-bo‟ldik.
Ayiramiz. 4-4 = 0 qoldiq qolmadi.
Bo‟linmani o‟qiymiz. Bo‟linma 382 ga teng.
3
326
0
18
18
6
7
9
978
;
4
69
0
36
36
24
276
276 ni 4 ga bo‟lish kerak. YUzliklarni
bo‟lamiz. 276 sonida 2 ta yuzlik bor. 2 ta yuzlikni 4 ta yuzliklar chiqadiga qilib
bo‟lmaydi. O‟nliklarni bo‟lamiz. 276 sonida 27 ta o‟nlik bor. Bo‟lamiz 27 : 4 = 6
o‟nlik bo‟linmada bo‟ladi. Ko‟paytiramiz 6 · 4 = 24 o‟nlik bo‟ladi. Ayiramiz: 27-24
= 3 o‟nlik yana bo‟lish kerak. Birliklarni bo‟lamiz: 3 o‟nlik va 6 birlik 36 birliklarni
tashkil qiladi. Bo‟lamiz: 36 : 4 = 9 birlik-bo‟linmada bo‟ladi. Bo‟linma 69 bo‟ladi.
39
-
-
+
+
+
So‟ngra uch xonali sonlarni bir xonali songa bo‟lishning yozma usuli uchun reja
tuziladi va o‟quvchilarga misolni reja asosida ishlash tushuntiriladi.
YUzliklarni bo‟lamiz...
Bo‟laman...
Ko‟paytiraman...
Ayiraman...
O‟nliklarni bo‟laman...
Bo‟laman...
Ko‟paytiraman...
Ayiraman...
Birliklarni bo‟laman...
Bo‟laman...
Ko‟paytiraman...
Ayiraman...
Javobini o‟qiyman...
Do'stlaringiz bilan baham: