Œзбекистон республикаси

 
Свай (қозиқ) типидаги пойдеворларни қоқишда тебранишлардан 
фойдаланиш.
 
Маълумки, узунлиги бир неча метр бўлган свай типидаги пойдеворларни 
грунтга қоқиш мураккаб жараён бўлиб, бунда одатда юқорига кўтарилган юкни 
свайга уриш орқали, яъни юкнинг потенциал энергиясидан фойдаланиб свай 
грунтга қоқилган. Бугунги кунда свайларни грунтга қоқишда вибрацион усулда 
свайларни қоқишда катта массали юкнинг тебранма ҳаракати кинетик 
энергиясидан фойдаланилади. Вибрацион усулда бошқа усулларга нисбатан кўп 
афзалликларга эга бўлиб, қисқа вақт ичида свайларни зарур чуқурликка 
жойлаштириш имконини яратади.
Бу усулда свай (қозиқ) юқори учига катта массали вибрацион уйғотувчи куч 
ҳосил қилувчи қурилма махкамланади. У ўзаро параллел жойлашган ва бири-
бирига нисбатан қарама-қарши йўналишда айланадиган иккита валдан иборат 
бўлиб, валларга катта массали юк осилган. Юклар оғирлик маркази айланиш 
ўқидан маълум масофада жойлаштирилган бўлади ва бундай юклар дебаланс деб 
юритилади.
 
Материалларни майдалаш.
 

---

38 
Бугунги кунда йирик ўлчамли қаттиқ материалларни майдалашда вибрацион 
тегирмонларидан кенг кўламда фойдаланилмоқда. Бу турдаги тегирмонлар халқ 
хўжалигига охирги йилларда фан-техника ютуқларининг халқ хўжалигига 
тадбиқи сифатида кириб келди. Олдин халқ хўжалигида шар типидаги 
тегирмонлар ишлатилиб келинган. Бу тегирмонларда айланма ҳаракатдаги ка-
мерага майдаланиш лозим бўлган материал жойлаштирилиб, улар билан бирга 
камерага қаттиқлиги майдаланадиган материалникидан юқори бўлган метал 
материалидан тайёрланган шар ва бошқа жисмлар жойлаштирилган. Майдалаш 
жараёни бундай камераларда майдаланиши лозим бўлган материалнинг металдан 
ясалган шар шаклидаги жисм билан тўқнашиши орқали амалга оширилган. Бунда 
майдаланадиган материал ва метал жисмлар тўқнашуви уларни узаро нисбий 
ҳаракатга келтириб натижасида ўлчами катта бўлган қаттиқ материал 
майдаланилган.
Бугунги кунда ушбу жараён тебранишдан фойдаланиш орқали вибрацион 
тегирмонларда такомиллаштирилган усулда амалга оширилмоқдаки, бунда 
майдаланадиган қаттиқ материал зарралари 2-3 мкм. лчамгача майдаланади. 
Бундай вибрацион камера схематик кўриниши қуйидаги расмда келтирилган.
Вибрацион тегирмон асосан бир ёки Кўп камерадан иборат бўлиб, 
камераларга эркин тушиш тезланишидан бир неча марта катта бўлган тезланиш 
ҳамда вибрация таъсир қилдирилади(19,б-расмда 1-камера, 2-двигател, 3-
эксцентрикли вал). Камерага майдаланиш лозим бўлган қаттиқ материал билан 
биргаликда қаттиқлиги ундан юқори бўлган шар, цилиндр ва бошқа шу каби 
махсус металдан ишланган жисмлар жойланади.
Вибрация натижасида зарралар тўқнашуви натижасида материал ва жисм 
тўқнашув сиртларида юқори қийматли механик кучланишлар вужудга келади ва 
натижада материалнинг майдаланишига эришилади.
Вибрацион тегирмонларнинг ҳисоб схемалари 19,а-расмда келтирилган 
бўлиб, бу ерда икки хил вариант: таъсир тўғри чизиқ бўйлаб ва айлана бўйлаб 
вужудга келтирилиши ҳамда уларнинг тузилиши (б) кўрсатилган.
a) 

---

39 
б)