Zbekiston respublikasi

                                       Rahmingiz kelmasa… 
                                               O‘zingiz keling. 
 
Ibora  bo‘lib  kelgan  to‘rtinchi  misra  oxirgi  bandda  erkin  birikmaga  aylanadi, 
rahm jonlantiriladi: oshiq oldiga  yorning rahmi kelmasa,  o‘zi  kelsin. Odatda, so‘z 
o‘yini shakldosh so‘z, ibora, erkin birikma yordamida yuzaga keladi va u mahorat 
belgisidir.  Shoir  so‘z  o‘yini  qilar  ekan,  radd  ul  ajuz  san’atini  ham  aynan  “tovon” 

---

40 
 
so‘zi  yordamida  yuzaga  keltirgan,  “tovon”ni  shakldosh  so‘z  sifatida  qo‘llab, 
tajnisni  paydo  qilgan.  Xulosa  qilib  aytadigan  bo‘lsak,  mustaqillik  davri  o‘zbek 
she’riyatida  ijodkorlari  juda  erkin  fikrlay  boshladilar.  Turli  mafkuralar-u, 
partiyalarning  adabiyotga  umuman  yod  bo‘lgan  qarashlari  she’riyat  sahnasidan 
yo‘qoldi.  Bugungi  insonni  ,    bugungi  davrni  jonli  kuylash  imkoni  paydo  bo‘ldi. 
Qisqa  qilib  aytadigan  bo‘lsak,  istiqlol  davri  shoirlarining  “meni”  nihoyatda 
kuchaydi.  Bu  hol  millatni  bir  xilda  fikrlash  majburiyati  va  odatidan    qutultirdi. 
Natijada, milliy tafakkurning barcha sohalari singari o‘zbek she’riyatining mazmun 
mundarijasi,  shaklu  shamoyili  va  ifoda  yo‘sinida  ham  jiddiy  evrilishlar  Milliy 
tafakkur  taraqqiyotida  keyingi  yillarda  yuz  berayotgan  o‘zgarishlar  jahon 
miqyosidagi  turfa  ijtimoiy  -  falsafiy  qarashlar  bilan  yaqindan  tanishish  imkonini 
berdi sodir  bo‘ldi. 
 Ma’lumki,  XX  asrning  so‘nggi  yillarida  ham  milliy  she’riyatimiz  bir  qadar 
“yangilanish”  jarayonini  boshidan  kechirgandi.  Unda  tinimsiz  o‘zgarishlardan 
bo‘lak    o‘zgarmas  jihat  yo‘q  edi.  Shuning  uchun  ham  modernizm,  qaysidir 
ma’noda, adabiyotning hamishalik belgilaridandir. U ko‘pchilik ko‘nikkan  hamda 
normaga  aylangan  ifoda  tarzi,  fikr  yo‘siniga  zid  o‘laroq  doim  mavjud  bo‘lgan  va 
qaytadan vujudga kelaveradi. Shu bois o‘tgan asrning so‘nggida, umuman, o‘zbek 
adabiyotida,  xususan,  she’riyatida  yangicha  yondashuv  yaqqol  ko‘zga 
tashlanadigan  holga  yetdi. Yangicha poetik fikrlash  o‘zbek she’riyatiga shunchaki 
kirib  kelmadi,  balki  hozirgi  milliy  poeziyaning  qiyofasiga  ham  jiddiy  ta’sir 
ko‘rsatdi, uni o‘zgartirib yubordiki, bu she’riyatga xos xususiyatlarni tadqiq qilish, 
uning  ichki  mexanizmini  aniqlash,  badiiyatini  ta’minlagan  omillarni  tayin  etish 
bugungi  milliy  poeziyani  ilmiy  tushunishning  yo‘llaridan  biriga  aylandi.    Xulosa 
qilib aytganda, millat va jamiyat hayotida ro‘y bergan shiddatli o‘zgarishlar ijodkor 
uchun  ham,  o‘quvchi  uchun  ham  she’riyatni  estetik  ehtiyojga  aylantiradi.  Aslida 
she’riyat  alohida  shaxsning  takrorlanmas  tuyg‘u  va  o‘ylarini  betakror  yo‘sinda 
ifodalashga  qaratilgan  individual  adabiy  yo‘nalishdir.  Bugungi  she’rlarni  jamoa 
bo‘lib o‘qib bo‘lmaydi, u o‘quvchidan ko‘ngil bilan yakka qolishni talab qiladi va 
bu  hol  badiiy  didni  o‘stiradi.  Mustaqillik  davri  o‘zbek  she’riyatida  tuyg‘u 

---

41 
 
ifodasigina    emas,  balki  tuyg‘uning  o‘zi  ham  yangilandi.  Bugungu  haqiqiy  ijod 
namunasida  she’riyatda  borliqdan  nusxa  ko‘chirilmaydi,  balki  kechinma  tasviri 
vositasida  badiiy  voqelik  yaratiladi.  Bugungi  o‘zbek  she’riyati  milliy  qiyofaga 
egadir. Bugungi o‘zbek she’riyating milliyligi uning tashqi belgilarida emas, balki 
ichki  qurilishi,  aks  etgan  sezimlar  tizimida  namoyon  bo‘ladi.  Yuqoridagi 
mulohazalardan  kelib  chiqadigan  ayrim  xulosalarimiz  quyidagilardan  iborat: 
         1. Adabiyotshunosligimizda adabiy  hodisalarni, davr she’rlarinilarni,  ijodkor 
qalbini ma’naviy madaniyatning, milliy qadriyatlarning o‘ziga xos tarzda namoyon 
bo‘lishi  tariqasida  o‘rganish,  baholash,  ilmiy  xulosalar  chiqarish  tamoyili  qaror 
topdi. 
 2.  She’rshunosligimizning  ham  adabiyot  va  san’at  singari  davr  didini,  millatning 
badiiy-estetik  saviyasini,  jamiyat  ma’naviyatini  kamol  topdirishda  betakror  o‘rni 
bor. Ilm ahli o‘z zamonasidagi ana shu yuksak mas’uliyatni teran anglagan holda, 
adabiyotni,  madaniy-tarixiy-diniy 
merosni  umubashariy  qadriyat  sifatida 
o‘rganishi,  baholashi,  asnosida,  nazariy  umumlashtirish  madaniyati  tobora 
takomillashib 
bormoqda. 
 3. Keng o‘quvchilar ommasi  ilm ahlidan,  avvalo, badiiy asar  va  yozuvchi  qalbini 
tushuntirib berishini kutadi. Shu ma’noda, ana shu bir-biri bilan uzviy bog‘liq ikki 
hodisa  millat  tarixiy  taraqqiyotining  muayyan  bosqichidagi  madaniyatining, 
ma’naviy-intellektual  darajasining  bir  belgisidir,  degan  tamoyil  etakchilik 
qilmoqda.  Badiiy  adabiyotning  umumiy  holati  adabiyotshunoslik  ilmining  ham 
darajasini belgilab beradi. Tarix, falsafa, din, san’at, kino, teatr, musiqa, tasviriy va 
amaliy  san’at  ijodkor  shaxsiga  nechog‘lik  katta  ta’sir  korsatayotgan  paytda, 
asarlarni ana shu omillar sintezi sifatida o‘rganish, o‘zlashtirish tamoyili kuchaydi. 
Tarixiy, qiyosiy, biografik tahlil metodi tobora ustuvor mavqe kasb etib bormoqda.