Ўzbekiston respublikasi

7. Sistemalashtirish. Fikr ob'ektiv shisoblangan narsa va shodisalarni zamon (vaqt), makon (fazo) va mantiqiy jishatdan ma'lum tartibda joylashtirishdan iborat fikr yuritish operasiyasi bilimlarni o’zlashtirishda, ko’nikma va malakalarni tartibga solishda mushim rol o’ynaydi. Odatda, sistemalashtirish operasiyasi yordamida narsa va shodisalar, faktlar, fikrlar va ob'ektlar makondagi, vaqtdagi egallagan o’rniga qarab yoki mantiqiy joylashtiriladi.

Shuning uchun tizimga solish makoniy (fazoviy) xronologik belgi va mantiqiy belgisiga asosan uch turga ajratiladi. Ko’chatlarning boqqa olib chiqib o’tkazilishi, sinf xonasidagi mebellarning bir tekis joylashtirilishi makoniy (fazoviy) tizim uchun misol bo’la oladi. Tarixiy voqealarning xronologik tartibda joylashtirilishi, kutubxonadagi kitoblarning xronologik jishatdan terib qo’yilishi voqealarni zamonga (vaqtga) qarab tizimga solishning namunasi deb atash mumkin. Matematika, falsafa, psixologiya va mantiqqa (logikaga) doir asarlarda ilmiy maqolalarning (ya'ni punkt, paragraf nazarda tutilmoqda) joylashuvi mantiqiy tizimga solishning namunasidir. Maktab ta'limida o’zlashtirilgan bilimlarni tizimga solish mushim ahamiyatga ega bo’lib, bu ish bir necha bosqichda amalga oshiriladi. Bilimlar dastlab predmetning boblari, qismlari bo’yicha, so’ng yaxlit sholda o’quvchi ongida tizimlashadi. Tizimlashtirishning ikkinchi bosqichida bir-birga o’xshash predmetlarga oid bilimlar fikran tartibga solinadi. Uchinchi bosqichda bir necha predmetlar yuzasidan to’plangan bilimlar ma'lum tartibga tushadi, ularning o’xshash va farqli tomonlari ajratiladi. Tizimga solishning to’rtinchi bosqichida darsdan va maktabdan tashqari mashqulotlarda egallangan bilimlarni tizimlashtirish nazarda tutiladi.

O’qituvchi darsda o’quvchilardan o’tilgan mavzularni so’rash, ularning to’garak ishlarida, olimpiada va konkurslarda qatnashuvini kuzatish, devoriy gazetga yozgan maqolalarini tashrir qilish, ijodiy va yozma ishlarni tekshirish orqali ulardagi bilimlarning qanday tizimlashayotganini aniqlab berish mumkin.

Demak, insonning bilish faoliyatida "mavzulararo", "predmetlararo" bilimlarni tizimlashtirish yuzaga keladi.

Binobarin, bilimlarning tizimga solinishi aqliy rivojlanishning dastlabki poqonasi xisoblanadi.