Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

Мамлакат миқёсида аҳоли жойлари тармоғини такомиллаштиришнинг асосий тамойили бўлиб ягона аҳоли жойлашуви тизимини шакллантириш хизмат қилади (7-расм).



7-расм. Республика ягона аҳоли жойлашуви тизими
У аҳоли жойлашувининг турли ҳудудлари ва даражаларини қамраб олади, умумий хусусиятлари қуйидагилардан иборат: барча шаҳар ва қишлоқ аҳоли жойларининг ўзаро боғлиқ ва келишилган ҳолда ривожланиши; ишлаб чиқариш, ижтимоий ва инженер-транспорт инфраструктуралари объектлари ва тармоқларини комплекс ҳудудий ташкил этиш; ҳамма ҳудудлардан фойдаланишнинг ишлаб чиқариш, аҳоли жойлашуви, дам олиш ва табиатни қўриқлаш манфаатларини ҳисобга олган ҳолда рационал режимларини белгилаш.
Вилоят (республика) аҳоли жойлашуви тизими тегишли маъмури-ҳудудий бирлик чегараларида туманни режалаштириш тузилмалари асосида шаклланади.
Аҳоли жойлашувининг вилоят (республика) босқичида қуйидаги вазифалар ечилади: шаҳар ва қишлоқ аҳолисининг вилоят туманлари бўйича тақсимланиши; вилоят аҳамиятидаги туманлараро ва туман таянч марказларинг параметрларини аниқлаш; вилоят марказларини ривожлантиришга уларда ишлаб чиқариш ва ижтимоий-маданий объектларни кўпроқ ривожлантиришни ҳисобга олган ҳолда шаҳарсозлик талабларини шакллантириш; ҳудудни функционал қисмларга бўлишни ишлаб чиқиш.
Туманни режалаштириш лойиҳаларида (автоном республика) туманни режалаштириш тузилмаларидаги қоидалар бир нечта маъмурий туманлар ёки алоҳида маъмурий туманлар чегарасида вилоят ичи микротуманлари даражасида конкретлаштирилади. Вилоятни иқтисодий кичик туманларининг шакллануви интенсив ишлаб чиқариш иқтисодий, ишчи, меҳнат, маданий-маиший ва бошқа алоқалар ҳамда аҳоли жойлашуви – аҳоли яшаш жойи, меҳнат қилиш жойлари ва хизмат кўрсатиш бирлиги; ишлаб чиқариш, транспорт, ижтимоий ва инженерлик инфраструктураларининг умумийлиги орқали белгиланган, бу уларни биргаликда “интеграл” ҳудудий ижтимоий-иқтисодий тизимлар сифатида кўриб чиқиш имконини беради.
Вилоят ичи микротуманлари туманни режалаштириш тузилмалари (лойиҳалари)да аҳоли жойлашувини такомиллаштиришнинг муҳим воситаси бўлиб аҳоли жойлари тизимининг шакллануви хизмат қилади. Аҳоли жойлари тизимининг асосий элементлари сифатида марказий шаҳар ва унинг таъсир доирасидаги турли катталикдаги, хўжалик профилидаги ва тизим ичи ихтисослигидаги шаҳар ва қишлоқ аҳоли жойлари; узвий ишлаб чиқариш - технологик, маъмурий-бошқарув, маданий-маиший, рекреацион ва бошқа алоқалар билан боғланган, ишлаб чиқариш, транспорт, инженерлик ва ижтимоий инфраструктуралари, меҳнат қилиш жойлари, оммавий хизмат кўрсатиш ва аҳолининг дам олиш марказлари ягона тармоқлари билан кооперациялашган турли функционал аҳамиятдаги шаҳар ташқарисидаги ҳудудлар хизмат қилади. Аҳоли жойлари тизими тизим ташкил қилувчи марказлари сифатида мамлакат, вилоят, туманлараро марказ-шаҳарлар олдинга чиқади.


Назорат учун саволлар :

1. 
   Аҳоли жойлашуви нима?
   
2. 
   Аҳоли жойлашувининг турлари.
   
3. 
   Аҳоли жойлашувининг шакллари
   
4. 
   Аҳоли жойлашувининг гуруҳ шакли нима?
   
5. 
   Аҳоли жойлашувининг автнонома шакли нима?
   
6. 
   Аҳоли жойлашувини ташкил этиш даражалари.
   
7. 
   Аҳоли жойлашуви тизимлари нима?