Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси

Мис ва унинг қотишмалари. Пардозбоп мис қизил рангли, зичлиги 8800 кг/м³, эриш ҳарорати 1083°С бўлган темирдир. Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси 2,0 МПа, чўзилувчанлик даражаси 30-60% га тенг. Мис юмшоқ ва пластик темир бўлиб, электр ва иссиқликни ўзидан тез ўтказади. Мис мисли, сульфидли ва оксидланган рудалардан олинади. Асосан электр симлари ва ҳар хил пардозбоп қотишмалар олишда қўшимча сифатида ишлатилади.
Мис билан рухни қўшиб олинган қотишма латун деб аталади. Латуннинг мустаҳкамлиги ва занглашга чидамлилиги юқори, шунингдек, уни совуқ ёки қизиган ҳолатда болғалаш мумкин. Айрим ҳолларда латунга қўрғошин, қалай, алюминий, кремний сингари темирлар қўшиб қотишмалар олинади. Латундан пардозбоп латун тахтаси, сим, қувурлар, шунингдек, меъморий қисмлар ишланади. Агар мисга 10% гача қалай қўшилса қалай бронзаси дебаталади. Бронза иншоотларнинг ички қисмида сантехника ускуналари, шамоллатиш панжаси, карниз (қош) фарнитуралар ва пардозбоп листлар сифатида ишлатилади.
Титан кўринишидан пўлатга ўхшайди. Зичлиги 4500 кг/м³, эриш ҳарорати 1725°С. Титан легирланган металл бўлиб, унинг мустаҳкамлигини ва ўтга чидамлигини янада ошириш мақсадида титан эритмасига пўлат қўшилади. Титаннинг нодирлиги шундаки, унинг мустаҳкамлиги, қаттиқлиги, ўтга бардошлиги пўлатга нисбатан юқори, шу билан бирга зичлиги пўлатдан икки баробар кичик. Алюминийдан мустаҳкамлиги 5-6 баробар катта, ҳарорат - 200°С гача совитилганда ҳам, унинг кислотага ишқорга, тузга, хлорга ва олтингугуртга чидамлилиги камаймайди.
Титан рудаси (тоғ жинси) қазилма бойликлари АҚШ, Мексика, Россия (Урал), Канада, Хиндистон каби давлатларда топилган. Титан мустаҳкам ва енгил бўлганлиги сабабли космонавтика технологиясида кенг ишлатилади. Махсус флюслар ёрдамида титанни электр ёй ва электр тошқол усуллари билан пайвандлаш усуллари ишланган.
Цирконий - чўзилишдаги мустаҳкамлиги жуда юқори (100 МПа) кислота, ишқор ва тузли муҳитга чидамли нодир темирдир. Унинг зичлиги 6500 кг/м³, эриш ҳарорати 1857°С га тенг. Мис ва цирконий аралашмасидан турли қотишмалар ва легирланган пўлат олишда ишлатилади.
Ванадий - оқиш кумушсимон рангли, зичлиги 6020 кг/м³, эриш ҳарорати 1720°С га тенг бўлган, тузли сувда зангламайдиган нодир металлдир. Ванадий пўлат эритмасига қўшилган легирланган металл. Ванадий билан мис эритмасидан аъло сифатли бронза олинади.
Тантал - жуда қаттиқ, зичлиги 16600 кг/м³, эриш ҳарорати 3000⁰С га тенг қотишма. Тантал, асосан электрвакуум ускуналарида махсус қотишма сифатида ишлатилади.
Молибден - оқ, ялтироқ, жуда қаттиқ, зичлиги 10320 кг/м³, эриш ҳарорати 2570 - 2600°С га тенг нодир металл. Асосан махсус қотишмалар олишда легирловчи элемент сифатида ишлатилади.
Вольфрам - кумушсимон оқиш рангдаги, жуда қаттиқ, зичлиги 19000 - 20000 кг/м³, эриш ҳарорати 3370 ± 50⁰С га тенг бўлган нодир металлдир. Махсус хусусиятга эга бўлган юқори сифатли пўлатлар ҳамда қаттиқ қотишмалар олишда ишлатилади.