Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси

Электрик сатҳ ўлчагичлар.
Электрик сатҳ ўлчагичларда суюқлик сатҳининг ҳолати қандайдир электр сигналнга ўзгартирилади. Электрик сатҳ ўлчагичлар орасида энг кўп тарқалгани сигимли ва қаршилик ускуналардир. Сиғимли сатҳ ўлчагичларда назорат қилинадиган муҳитнинг диэлектрик хусусиятларидан, қаршилик ускуналарда эса муҳитнинг электр ўтказиш қобилиятидан фойдаланилади. Сиғимли сатҳ ўлчагичлар, одатда, цилиндрик ўзгартгич ва иккиламчи ускунадан иборат бўлади.
Агрессив, лекин электр токини ўтказмайдиган суюқ-ликлар сатҳини ўлчашда ўзгартгич қопламалари химиявий турғун қотишмалардан тайёрланади еки ҳар бир коплама коррозияга қарши плёнка (винипласт ёки фторопласт) билан қопланади. Бу қопламаларнинг диэлектрик хусусиятлари ҳисоблашларда эътиборга олинади. Электр ўтказадиган суюқликлар сатҳини ўлчашда хам қопламалар изоляцион плёнка билан қопланади. Суюқлик сатҳини сиғимли сатҳ ўлчагич ёрдамида ўлчашнинг принципиал схемаси 12.4-расмда кўрсатилган.

12.4-расм. Суюқлик сатҳини сиғимли сатҳ ўлчагич ёрдамида ўлчаш
Сатҳи ўлчаниши керак бўлган суюқлик қўйилган идишга изоляцион материал 1 билан қопланган электрод 2 туширилади.
Электрод идиш деворлари билан биргаликда цилиндрик конденсаторни ҳосил қилади, унииг сиғими суюқлик сатҳи тебраниши билан ўзгаради. Сиғимнинг катталиги электрон блок 3 орқали ўлчанади ва ўлчаш ускунаи 4 га узатилади. Бу ускуна сатҳ ўзининг маълум қийматига эришганда сигнализация схемасида релели элементдан ёки сатҳни ўлчаш схемаларида кўрсатувчи ускунани ташкил қилади.
Электрик сиғим, одатда, резонанс ва кўприк схемалари ёрдамида ўлчанади.


Қаршилик сатҳ ўлчагичлар
Қаршилик сатҳ ўлчагичлар, асосан, сигнализация ва электр ўтказувчи суюқликларни (кислота, ишқор) маълум сатҳда ушлаб туриш учун ишлатилади. Қаршилик сигнализаторларнинг ишлаш принципи таъминлаш манбаи электр занжирининг назорат қилинаётган муҳит орқали туташишига асосланган. Бу муҳит муайян қаршилик қаршиликка эга бўлган электр занжиридан иборат. Тажриба қаршилик сатҳ сигнализаторлари 2-10~³ см ва ундан юқори ўтказувчанликка эга бўлган муҳитларда ишлатилиши мумкинлигини кўрсатди. 12.5-расмда қаршилик сатҳ сигнализаторининг схемаси кўрсатилган.



12.5-расмда қаршилик сатҳ сигнализаторининг схемаси.
Сигнализатор ўзгартгич 1 ва таъминлаш блокидан иборат. Ускуна бир-биридан изоляция қилинган икки электрод 6 ни ўз ичига олади. Таъминлаш блокида пасайтирувчи трансформатор 2 билан электромагнит реле З киради. Агар суюқлик сатҳи электродлардан паст бўлса, электродлар ўртасидаги электр занжир уланмайди. Суюқлик сатҳи кўтарилганда электродлар уланиб занжир орқали ток ўта бошлайди. Трансформаторнинг иккиламчи чулғамида кучланиш индуктивланади. Электромагнит реле 3 ғалтагидан ток ўтади ва контактлар 5 сигнал лампаси занжири 4 ни улайди. Электродлар сифатида металл стержень ёки трубкалар ва кўмир электрод ишлатилади.
Ускуна 24 В гача доимий кучланиш ёки 36 В гача ўзгарувчан кучланиш билан таъминланади. Кучланишнинг катталиги назорат қилинаётган муҳитнинг ўтказувчанлигига, унинг тури (доимий ёки ўзгарувчан) эса муҳитнинг хусусиятларига боғлиқ.
Барча электродли ускуналарнинг камчилиги уларни қовушоқ, кристалланувчи, қаттиқ чўкмалар ҳосил қилувчи муҳитларда ишлатиб бўлмаслигидан иборат.
Сиғимли ва қаршилик электр сатҳ ўлчагичлар ҳамда сигнализаторларнинг кўпчилиги химия ва озиқ-овқат саноатида кенг ишлатилади.