Ўзбекистон республикаси транспорт вазирлиги тошкент давлат транспорт университети

АVTOMOBILLАRNING TORMOZ SISTEMАLАRI

Tormoz sistemasining vazifasi avtomobil xarakat tezligini kamaytirish, kerak bo’lsa to’xtatish va ko’zg’almas xolatda tutish. Bu vazifani bajarish uchun barcha avtomobillarda albatta ikkita: ishchi va tuxtatib turish tormoz sistemasi mavjud. Tormoz sistemasi tormoz mexanizmi va uni yuritmasidan tashkil topadi.

Tormoz mexanizmi - avtomobil xarakatiga sunʼiy qarshilikni vujudga keltirishga xizmat qiladi. Qishloq xo’jaligida ishlatiladigan avtomobillarda asosan friksion tormoz mexanizmi qo’llanilib, ularning aylanuvchi detallari barabanli, shkivli yoki diskli, aylanmaydigan detallari esa kolodka yoki tasma shaklida bo’ladi. Bularda majburiy qarshilik aylanuvchi va aylanmaydigan qismlar vositasida ishqalanish kuchini o’zgartirib xosil qilinadi. Аvtomobil tezligini kamaytirish uchun, uning kinetik energiyasining bir qismini, batamom to’xtatish uchun esa energiyani xammasini ishqalanish xisobiga yo’qotish kerak. Tormoz sistemasining ishlashi uchun kerakli bo’lgan energiya bilan taʼminlovchi tuzilmalar yig’indisi-energiya manbai deb ataladi. Energiya manbaidan tormoz mexanizmlariga energiya uzatuvchi tuzilmalar yig’indisi tormoz yuritmasi deb ataladi.
1-rasmda baraban tormoz mexanizmiga taʼsir qiluvchi kuchlar va soddalashtirilgan ishlash sxemasi keltirilgan. Keruvchi yuritma vositasida kolodkalarning erkin o’rnatilgan uchlariga taʼsir etuvchi P va P kuchlar kolodkalarni W burchak tezligi bilan aylanayotgan tormoz barabaniga siqadi. Natijada baraban 7 dan kolodka 5 ga /1-rasm/ reaksiya kuchlari taʼsir etadi. Bu kuchlarning taʼsirida xosil bo’lgan ishqalanish kuchlari umumlashgan tormoz momentini xosil qiladi.
Sxemadan shu narsa ko’rinib turibdiki, ishqalanish kuchi keruvchi kuch bilan bir yo’nalishda va ular birgalikda kolodkani barabanga siqishga yordam beradi; keruvchi kuch R2 esa ishqalanish kuchi T2 ga teskari taʼsir qiladi. Shuning uchun bitta kolodka /bizning sxemamizda chap tomonga - barabanga ko’proq, ikkinchisi esa kamroq siqiladi. Kolodkalar ustkuymalarini xar xil yeyilishi sababi xam shu.