Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

1.9. ИҚТИСОДИЙ ЎСИШ ВА ХАЛҚАРО САВДО 
1. Талабни ўзгариши ва халқаро савдо. Энгел самараси ва Энгел 
қонуни. Линдернинг талаб гипотезаси. 
2. Ишлаб чиқариш омиллари таклифининг ўсиши халқаро савдога 
таъсири. 
3. Илмий-техник таррақиёт ва халқаро савдо. 
1.
Талабни ўзгариши ва халқаро савдо. Энгел самараси ва Энгел 
қонуни. Линдернинг талаб гипотезаси. 
Талаб ва таклиф ҳарактери ўзгаришининг ташқи савдога таъсирини 
аниқлаш учун иқтисодий ўсиш назарияларига мурожаат қиламиз. 
Аввал талаб ҳарактеристикаларини ўзгаришини ва уларнинг ташқи 
савдога таъсирини кўриб чиқамиз.
Аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромадларнинг ўсиши аҳолининг 
истеъмоли тузилмасида маълум бир ўзгаришларга олиб келади.
Шахсий даромад ўсиши натижасида аҳолининг турли маҳсулот ва 
хизматларга бўлган талаби баробар ўсмайди. Ушбу истеъмолчилар 
реакциясини даромад бўйича талаб эластиклиги (
ηi
) орқали тасвирлаб бўлади 
(ўзгармас нархлар ва бошқа кўрсаткичлар шартида).
ηi = i маҳсулотига бўлган талабнинг ўсиши, %/
талаб ўсишига олиб келган даромаднинг ўсиши, % 
Даромад ўсиши сайин маълум бир маҳсулотларнинг умумий талаб 
ҳажмидаги улуши камаяди (улар учун ηi < 1). Ушбу товар ва хизматлар 
биринчи ўринда зарур бўлган маҳсулотлар. Бошқа маҳсулотларнинг улуши 
даромад ўсиши сайин катталашади, уларни қиммат баҳо буюмлар деб 
аташади (улар учун ηi > 1). 
Эрнст Энгел, XIX асрда фаолият юритган немис иқтисодчи, биринчи 
бўлиб оилавий бюджетларни ўргана бошлади ва ўй хўжаликлари истеъмол 
қиладиган маҳсулотларни биринчи зарур бўлган буюмлар ва қиммат бахо 

---

92 
буюмларга бўлиб чиққан. Алоҳида олинган товар ва хизматларни, ηi – 1 
орқали аниқланадиган, умумий талабдаги улушларининг абсолют 
ўзгаришлари Энгел самаралари деб аталади. Кўпгина узоқ муддат давомида 
ишлатиладиган маҳсулотлар учун мусбат Энгел эффектлари муносиб (ηi – 1 
> 0); демак, улар қиммат бахо буюмларга тегишли ва даромад ўсганида 
уларга бўлган талаб ҳам кўпаяди. Биринчи ўринда зарур бўлган товарнинг 
классик мисоли сифатида озиқ-овқат ҳисобланади; унинг умумий талабдаги 
улуши даромад ўсганида доим камаяди (ηi < 1).