´збекистон республикаси солиµНИ

10.
 
МАВЗУ: Бухгалтерия баланси 
РЕЖА: 
 
1.
Бухгалтерия ҳисобварақлари. 
2.
Бухгалтерия балансида ҳисобварақлар режаси, унинг таркиби. 
3.
Икки ёқлама ёзув ва унинг аҳамияти. 
4.
Бухгалтерия ҳисобварақларининг таърифи. 
5.
Бухгалтерия журнали, унинг аҳамняти. 
6.
Бухгалтерия ёзувлари (проводкалари), ҳисобварақлари корреспонденцияси. 
7.
Бош китоб (главная книга) унинг аҳамияти. 
8.
Бухгалтерия баланси унингбўлимлари ва моддалари тавсифи. 
9.
Буххталтерия балансини тузиш, топшириш муддати ва уни кўриб чиқиш 
ҳамда тасдиқдаш тартиби. 
10.
Бухгалтерия балансини тузиш услуби. 
Бухгалтерия баланси молиявий хисоботнинг асосий шаклларидан бири хисобланади. У 
корхона маблағларини гурухлаш ва таркибини пул бахосида акс эттириш ҳамда пул 
маблағларини, уларни хосил этиш манбаларини муайян санага жойлаштириш усулидан 
иборат. 
"Баланс"
атамаси лотинча bis — «икки марта», banx — «тарози палласи» 
сўзларидан таркиб топган бўлиб, том маънода "икки палла" деган маънони англатади ва 
тенглик, мувозанат тушунчаси сифатида ишлатилади. Баланс корхонани хўжалик маблағ
актив ва хўжалик маблағларини тенглигини билдиради. 
Бухгалтерия баланси –дорихона маблағлари ва уларнинг ташкил топиш манбалари 
ҳолатини пул шаклида гурухлаш ва акс этгириш усулидир. 
Баланснинг чап қисми актив деб аталиб, унда хўжалик маблағлари турларининг 
ҳолати, ўнг қисми пассив деб аталиб, унда хўжалик маблагларининг ташкил 
топиш манбалари ва улардан фойдаланиш акс эттирилади. 
Бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлари хўжалик маблағлари ва хўжалик жараёнларини 
жорий ҳисобда иқтисодий гурухлаш ва тезкор назорат қилиш усулидир. 
Бухгалтерия ҳисобининг ҳисобварақлари чизма тарзда қуйидагича 
ифодаланади: 
ҲИСОБВАРАҚНИНГ НОМИ 
Дебет
Кредит 
Ҳисобварақларнинг чап қисмини дебет, ўнг қисмини кредит деб аташ қабул 
қилинган. „Дебет" ва „Кредит" иборалари „Д-т" ва „К-т" белгилари билан ифодаланса ҳам 
бўлаверади. 
Ҳисобварақларда, энг аввало
г
маблағнинг дастлабеи ҳолати акс этгирилади
г
бу қолдиқ 
ёки сальдо деб аталади. Сўнгра ҳисобварақларда маблағлар ёки уларнинг келиб чиқиш 
манбаларининг ҳам ўзгаришлари акс эттирилади. 
Ҳисобварақларнинг дебет ёки кредит томонларига ёзилган жараёнлар 
суммаларнинг жами ҳисобварақлар обороти деб аталади. 
Бухгалтерия балансига мувофиқ бухгалтерия ҳисобининг ҳисобварақлари ҳам 
иккига бўлинади: актив ва пассив ҳисобварақлар. Актив ҳисобварақлар деб, хўжалик 
маблағларининг ҳолати ва ўзгариши ҳисобга олинадиган ҳисобварақларга, пассив 
ҳисобварақлар деб маблағларнинг келиб чиқиш манбаларининг ҳолати ва ўзгариши 
ҳисобга олинадиган ҳисобварақларга айтилади. 
Актив счётлар қуйидагича ифодаланади: 
АКТИВ ҲИСОБВАРАҚЛАР 
Дебет Кредит 

---

68 
Дастлабки қолдиқ маблағларнинг кўпайиши маблағларнинг камайиши актив 
ҳисобварақларда 
қолдиқ 
фақат 
дебет 
томонидан 
кўрсатилади. 
Пассив 
ҳисобварақларқуйидагича ифодаланади: 
ПАССИВ ҲИСОБВАРАҚЛАР 
Дебет Кредит 
Маблағлар манбаининг камайиши (-) 
Бош қолдиқ маблағлар манбаининг кўпайиши (+) 
Бухгалтерия ҳисоботи деб, ҳисобот кўрсаткичлари учун маълумотлар синтетик ва 
аналитик ҳисобварақлардан олинадиган ҳамда ўша маълумотлар бошланғич ҳисоб 
ҳужжатлари билан тасдиқланадиган ҳисоботига аитилади. Буҳгалтерия ҳисоботи 
шакллари ҳисоб регистрлари, машина программаларда битта ёки бир неча синтетик 
ҳисобварақлар маълумотлари асосида ёки субъектлар ва аналитик ёзувлар асосида ёки 
субсчетлар ва аналитик ёзувлар асосида тўлғазилади, Масалан, асосий воситалар 
ҳаракати ҳақидаги ва бошқа ҳисобот шакллари. 
Баланснинг тузилиши қуйидагича ифодаланади: 
БАЛАНС 
Актив
Пассив 
 
Хўжалик маблағларининг 
турлари ва уларнинг жойланиши 
Су
мма 
Маблағларнинг 
ташкил топиш манбалари 
Сум
ма 
Бухгалтерия балансининг ҳар хил турлари мавжуд бўлиб, улар қуйидаги белгилари 
бўйича таснифланади: 

тўзилиш вақтига кўра; 

ахборот хажмига кўра; 

мулкчилик шаклига кўра; 

акс эттириш объектига кўра; 

тозалаш усулига кўра.